You are here

Talanga 'i he lea faka-Tonga

Tau to he luo ko e fakato'emi ki he Temokalati

Nuku'alofa, Tonga

‘Etita,

‘Etita, fakamolemole kae fakahoko atu pe ha fie tokoni hei’ilo na’a ‘aonga ki he’etau  ngaue. He ‘oku hangee kiate au oku tau to he luo kotoa pe na’atau keli mo ‘u’ufi he ‘etau fakato’emi kihe Temokalati tokua he ‘oku ‘alu kiai ‘a maamani.

Kau lave kihe ‘uhingaa ‘ene ngalivale. Ko e fili ke Fafafofonga  Fakavahe ‘a Falealea, koeha leva ‘ene tu’u mo e fatongia ‘o e Pule Fakavahe he founga motu’aa. Ka ‘oatu pe ‘a e mape ‘o e Fakafeitu’u ‘a e Pule Fakavahe ‘o hili fakatatau hifo he Fakavahe ‘o e Fili Fakafofonga  Falealea kuo ha mata’a’aa hake ‘a e fihitu’u koeni. Pehe ni na’e ‘ikai mahino ia he taimi koeni ‘e ‘alu pe e Fakafofonga ia ‘o fakafofonga’i e kainga na’a nau fili ia ki Falealea. Koe Pule-Fakavahe ma’ae vahenga, ko e Fakafofonga Falealea ma’ae Faka-Fonua, pea ‘e mahino ange ‘o hange ko e Fa’unga motu’a. Na’e mei nguutuhua ange ke tau fakalahi e mafai ‘o e Pule Fakavahe ke a’u ki he Kapineti ‘okapau ‘oku tau fiema’u mo’oni e le’o ‘o e kakai. Tuku a mo e fakaoli pea toe faka’ofa.    

Ko e fokotu’u ‘a Dr. Halapua ‘oku ne ‘omai ‘a e taha ‘o e ngaahi fehalaaki mata’a’a na’a tau fakahoko he liliu ko‘eni. Ka ko hono ‘ai mahino, ko e tonounou ngalivale eni. Fakamaalo atu ‘i ho’omou toki sio ki he me’a na’e totonu ke mou sio kiai he 1980 tupu he taimi na’e talanoa’i e liliu ko‘eni ‘oku tau paloto ai. Ko e me’a ni, na’e ‘ikai teke mea’i e fehaalaaki ni ‘i ho’o ‘i he Komiti ‘a e Tu’ipelehake, Komisoni ki he Liliu, Paati mo e Falealea.

Koe lau koeni ‘o fakatatau kihe lipooti ‘a e Matangi Tonga “The Act is still there’ but we don’t recognize that Act”. Ko ho’o ‘uhinga ‘Eiki Palemia ki he ‘’we” kia hai’, kia koe mo ho’o kau feke, paati, pe ko  ho’o ‘uhinga ki he Kapineti. Ta kuo to atu ho’o fakapo’uli mo e ‘afungi ki he ngalivale. Pea ‘oku toe ‘amu atu ‘a e kau Minisita ‘etau Kapineti, kapau ‘oku nau poupou ki he me’ani. ‘Oku ‘i ai e founga ‘a e Temokalati, kapau ‘oku hu atu ha Pule’anga ‘o ‘ikai te nau poupou kiha Lao. ‘Oku ‘ikai ke hua-lela pehe ‘a e ta’etoka’i ‘etau Lao, he ‘oku tau fengaue’aki mo e ngaahi Pule’anga kehe fekau’aki mo e Sipoti. Ko e “abc” ena ‘o e Temokalati.

Ko e Temotato ‘oku tau ‘alu kiai ko e o atu pe ‘o tufi ‘aki e lahi tahaa he loto ta’u ‘e fa na’ate alu kuo makona hoto kato.  Sio ki he ngaahi poloseki ‘oku unga mei he lilo, hange ko e Casino, Paaka Popua, Mala’e Tapulu, toe lau moe fu’u hotele, moia ‘oku toka mei ‘ulu ki he fa’ahinga ‘e ni’ihi. Na’a tau pehe kuo puli atu ‘a Lavulavu ta koee oku kei ‘i ai pe hono ‘aonga ki he Palemia. ‘Oku sio atu ha taha kia “Ata Kitu’a” na’e fa’a heka holo mo e kau feinga liliu. Ko e ‘uhinga nai eni hono li’aki e Sipoti.                                          

‘Oiaue e masiva ‘ilo. Kuo tau liu mai mei he vela fakamatelie ‘a Nuku’alofa, kiha vela ‘oku toe to atu hono nunu’a, ko e “vela faka’atamai”. Ka fai ha tangilaulau mo hano teengihia e me’a ‘oku hoko ki hotau ki’i fonua, ‘e pehe ni, “’Oiaue Tupou I na’ake mo’oni, Tupou I na’ake mo’oni, ‘a e kuonga ke u kau he fakapuepue, ‘a e taaupoou vale ‘a e ikai ha’ane maama, kuo lava e toka ka ko e tuee, ‘a  Fisi, Ha’amoa mo e toee ‘enau tuee, ‘oiaue, ‘oiaue  …..”.

Ko e ‘uhinga eni na’e ikai fili ai e fonua ki ho’o Paati. He te tau a’u ki he Kananga koia “ko e taki ‘e he ‘ipo e kui”, hufanga he fakatapu.

Faka’apa’apa atu,

‘Inoke Fotu Hu’akau

Comments

Inoke I believed that you have tried numerous times to enter parliament but to no avail. Why don't you come with some solutions instead of finger pointing and blaming others all the time.
You could be depriving the Tongan people of your talents. Did the electorate get it right with your non election?

Ciao