‘Etita,
Fakamolemole pea hufanga he fakatapu ki he Hau e ‘Otu Tonga, Hou’eiki, Pule’anga ‘o Tonga mo hono Falealea kae ‘umaa e Tonga kotoa. Kae fai atu mu’a ha fakatalanoa hei’ilo na’a tokoni ki he’etau langa fonua.
‘Oku ha mai ‘a e matavaivai mei hotau fonua ‘i he tapa kehekehe fakangaue. ‘Aia ‘oku hu’u ai e fakakaukau ki he tukunga mo e tu’unga ‘o e ngaahi polokalama ako ngaue ‘oku fakahoko ki he fonua. ‘I he feitu’u pe ako’anga, mala’e ako mo e tukunga pe tu’unga ‘o e ako na’e fai, tautautefito eni ki he levolo ma’olunga ange mei he levolo ‘o e ‘Apiako Ma’olunga (High School). He ‘okapau ‘oku palopalema ‘e tau ngaue ‘i he tapa kotoa, kuopau leva ke fai hano toe siofi fakaikiiki ange ‘e tau kaveinga ako, founga mo hono kakano. Na’a koia ‘oku toka ai ‘e tau palopalema fakangaue ki he fonua. ‘Oku ‘uhinga e maka-mangalongalo ‘oku tautukia ‘a e fononga hotau fonua ‘i he lolotonga ni.
‘I he hu’unga fakakaukau koia, ‘oku mahu’inga ke tau toe vakai’i hono ngaahi ‘elia lalahi ‘oku kamata mei ai ‘o hange ko eni:
- Ko e ngaahi Sikolasipi ‘a e Pule’anga. Ko e ngaahi sikolasipi ‘oku foaki, ‘oku fakapatonu nai ki he ngaahi ‘elia tefito ‘e nofo kiai e polokalama langa fakalakalaka ‘a e fonua mo e ngaahi fakatotolo ‘ilo ‘oku fiema’u kiai. Teu fakatataa ki hotau ‘elia ‘oseni mo e ngaahi ngaue ‘oku fiema’u ki hono malu’i hono me’amo’ui, toutai mo e ngaahi fakatotolo kiai. Fehu’i, ko ‘e tau kau Saianisi Tahi (Marine Scientist) ‘eni ‘e fiha kuo ma’u mo e tu’unga na’e a’u kiai ‘e nau ako ‘i he mala’e koeni. ‘Oku ou tui ‘e ‘ikai ke faingata’a ha fetokaki ‘okapau ‘e ‘atita’i e ngaahi kaveinga sikolasipi mei he lolotonga ni ki he ta’u ‘e 40 kuo tau situ’a mei ai.
- ‘Oku tau tufa nai e sikolasipi ki he kakai totonu. Koeha e makatu’unga ‘oku foaki ‘aki e ngaahi faingamalie ako ko eni. Fakatataa, ‘oku nofo he ola ‘o e sivi, lipooti fakaloto-‘apiako mo e ha fua. ‘E toe lava pe mo hano ‘atita ki he kau ma’u sikolasipi ‘o e ta’u ‘e 20-40 kuohili ke tala pe kohai na’e ‘ave kiai ‘a e sikolasipi mo e makatu’unga na’e foaki aki.
- Koe ola ‘o e ako, pe ‘oku fe’unga ke fakangaue’I ‘e he Pule’anga ‘o fakatatau ki he ola ne ma’u pe ‘ikai. Pe ‘oku fakangaue’i pe ia tupu mei he mole ‘a e pule’anga hono foaki kiai e sikolasipi neongo ‘oku ‘ikai ma’u ‘a e tu’unga ‘ilo na’e fakataumu’a kiai hono ‘oange e faingamalie.
Kehe mei he malava ‘a e kau taukei faka-politikale ke taki hala’i mo lohiaki’i e kakai ‘o e fonua, ko e tu’unga ‘oku ‘iai ‘a e malava ke laukonga mo tohi (Literacy) he fonua ‘oku si’i ha faingamalie ia ke hoko ha fa’ahinga popo’uli faka’ilo ‘o hange ‘oku ha mai ‘oku pulonga ai ‘a Tonga he ‘aho ni. Kuopau ke toe falahi ange ‘e tau kumi kihe ‘uhinga ‘e tau palopalema.
He ‘ikai teu pehee ‘e au ‘oku ‘ikai ha tonounou fakangaue ‘I ha taimi pe ha ola ‘oku ma’u. Ka oku makatu’unga he malava ke taki hala’i e sino ngauee ‘o e fonua, kakai ‘oku maama fakalaumalie, faka’atamai ‘a e fifili kihe hu’unga ‘o e tu’unga faka’ilo ‘oku ‘iai e fonua. He ‘ikai ke tuku taha pe ‘e tau tokanga ki he nunu’a faka-politikale. ‘Oku toe ‘iai nai ha ‘uhinga hangee koe tu’unga faka-’ilo fakalukufua ‘o e fonua. Koeha ‘oku ngali ola ai e Faka-loto’i ka e ’ikai koe faka-maama kihe fonua.
Fakamolemole na ‘oku te paki’i ha lou telie ka ‘oku hu’unga e fakakaukau kihe kaveinga ni makatu’unga mei he mafasia ‘oku toloto ai hotau fonua ‘oku huki tonu he’e tau founga ngauee. Ko e fokotu’u ke tau kamata mu’a mei he kaveinga faingofua kuo fokotu’u. ‘Atita’i ange ‘e tau ma’u sikolasipi pea tau toki hokohoko mai ai.
Faka’apa’apa atu ki he Tonga kotoa.
‘Inoke Fotu Hu'akau.
