Ngaahi Fokotu‘utu‘u Ngāue Fakapa‘anga ‘a e Pangikē Pule′: ‘Fakahoko ngāue fakatatau ki he ta‘au ‘o taimi ke tokoni‘i ‘a e fakaakeake faka‘ekonōmika ‘e fonua’
Hili ‘a e fakatamaki Kōviti 19 ́ ‘i he 2022 ́ mo e ngaahi maumau mei he paa ‘a e mo’ungaafi HTHH pea mo e peaukula mo hono kafu efuˊ e Fonua, ‘oku matu‘aki mahu’inga ‘a e fokotu’utu’u ngaue fakapa’anga ‘a e Pangikē Pule Fakafonua ‘o Tonga′ ke tokoni‘i ‘a e langa fakaakeake he ‘ekonōmika ‘o e fonuaˊ mo e malu ‘o e tu’unga fakapa’anga fakalūkufua ‘i he 2023ˊ, mo e tukunga mateuteu ki ha ngaahi fakatamaki fakafokifā mei he lolotonga ni ki he kaha’u vave maiˊ. Talu mei Fepueli 2023ˊ, na’e fakamahu’inga’i ‘e he Pangikē Pule′ ‘a hono feinga ke holoki ‘a e hikihiki ma’olunga ‘i he totongi koloa fakalūkufuaˊ, ‘a ia kuo holo hifo ki he peseti ‘e 7.4 ‘i Epeleli 2023ˊ1 (ko e holo eni mei he tu’unga ma’olunga ko e peseti ‘e 14 ‘i Sepitema 2022). ‘Oku fakafuofua ke hokohoko atu pe ‘a e holo ‘a e hikihiki e totongi koloa fakalūkufua ki he tu’unga ma’ulalo he pēseti ‘e 5 ‘i he konga kimui ‘o e ta’u 2023ˊ mo e ta’u 2024ˊ. ‘Oku fakatefito ia ‘i he fakafuofua ‘e holo ai pe ‘a e totongi lolo ‘o hangē ko ia ‘i Sune 2023ˊ, tu’uma’u ‘a e totongi ‘o e koloaˊ, fakalakalaka ‘a e halanga fakatupu’anga koloa fakamāmani lahiˊ, pea mo e toe lelei ange ‘a e ngaahi sekitoa fakatupu koloa fakalotofonua′.
Fakatatau ki he fakamatala ‘a e Kovana′, Tatafu Moeaki, “Ko e ngaahi fokotu’utu’u ngaue ‘a e Pangike Pule ‘a ia ‘oku ha atu ‘I he’ene Fakamatala Fokotu'utu'u Ngaue Fakapa‘anga ki Fepueli 2023′, ‘oku tokoni ki he tupu faka’ekonōmika ‘a Tonga ke hiki hake mei he’ene holo ‘i he 2022 ki ha tupu peseti ‘e 2.5 ‘i he 2023 pea laka hake ‘i he peseti ‘e 3.0 ‘i he 2024. ‘Oku fakatefito eni ‘i he fakafuofua ‘e lahi ange ‘a e nō ‘oku tuku atu ‘e he pangikē fakakomesiale ki he ngaahi sekitoa taautaha, ‘a ia ‘e kake ‘aki ‘a e peseti ‘e 9 ‘i he ta‘u ki Sepitema 2023, ‘o makatu‘unga mei he kei ma’olunga ‘a e pa’anga ngāue pea ‘ataa ke noo atu mei he ngaahi pangikē.
Na‘e hā mai mei he fokotu‘utu‘u ngāue fekau‘aki mo e mahu‘inga 'o e Pa‘anga Tonga ‘i hono fakafetongi moe ngaahi pa'anga muli′, ‘oku faka’au ke malohiange ange ‘a e Pa’anga Tonga′ ‘i hono fakahoa ki he pa’anga ‘a e ngaahi fonua ‘oku tau fefakatau’aki mo ia′ ‘i Sune 2023. Pea kuo a’u ‘o ta’u ‘e ua ‘a e hokohoko atu pē ‘a e tu‘unga fakafiemalie ‘oku ‘i ai ‘a e pa’anga talifaki ‘i muli ‘a e fonua′ (‘a ia na’e fe’unga mo e mahina ‘e 12 ‘o e koloa hū mai′ ‘i Sune 2023) pea ‘oku fakafuofua ke tokanga’i lelei pe ‘a e ngaahi palanisi e fefakatau‘aki mo muli′ ‘i he kaha’u vave mai.
Na’e fakahoko atu foki ha kole ki he Pule’anga′ ke nau tokoni mai ke fakafaingofua’i ange ‘a e nō ‘a e ngaahi sekitoa fakatupu koloa na’e uesia ‘enau ngaahi ngaue ‘o kau ai ‘a e ngoue, toutai, takimamata pea mo e sekitoa fakatupu koloa, kae fakakau atu ‘i he patiseti mo e fokotu‘utu‘u ng‘āue ‘a e Potungaue Pa’anga′.
‘E uesia fakatou’osi ‘a e ‘ekonomika ‘a mamani pea mo Tonga′ni ‘e he ngaahi fakatamaki pe uesia lalahi faka-tu‘apule‘anga′, toe mamafa ange totongi lolo′, pea mo e hikihiki ‘o e totongi ‘o e koloa ‘i he ngaahi fonua ‘oku fefakatau‘aki mo Tonga′ni. Pea ‘e kei hokohoko atu ai pe ‘a e tu’u lavea ngofua ‘a Tonga′ni ki he ngaahi fakatu’utamaki fakenatula ‘i he lolotonga ni pea mo e kaha’u vave mai′. ‘Oku kei fakahoko ‘a hono toe siofi ‘o e ngaahi tu’utu’uni ngaue fakapa’anga lolotonga ‘a e Pangike Pule ‘a ia ‘oku ha ‘I he’ene Fakamatala Fokotu'utu'u Ngaue ki Fepueli 2023. ‘Oku fakataumu’a eni ke toe fakalelei’i ‘a e ngaahi tu’utu’uni ngaue′ ‘i ‘Aokosi 2023 ke fakapapau’i ‘oku fenāpasi ‘a e ngaahi tu’utu’uni ngaue fakapa’anga pea mo e ngaahi taumu’a ki hono ta'ota'ofi 'a e hikihiki 'i he tu'unga 'o e totongi koloa′ pea mo toe fakafaingamalie ‘a e fokotu‘utu′u ngāue fakapa’anga ki he taimi ‘e hoko ai ha fakatamaki fakafokifā fakalotofonua pe fakatu’apule’anga.
- ‘Ofisi ‘o e Kōvana, Pangikē Pule Fakafonua ‘o Tonga
--
