'Etita,
'Oku 'i ai 'a e me'a 'oku ou fakatokanga'i 'i he'eku talanoa mo e kakai tokolahi 'i Tonga ni. 'Oku 'i ai 'a e fakakaukau ia 'i he tokolahi, 'oku 'ikai malava ke hu mai 'a e loi 'i he ngaahi pepa ongoongo 'i Tonga ni, ka 'oku ou 'ilo 'e au ia 'oku malava noa pe ia ke hoko pea kuo 'osi hoko pe ia. Kuo ta tu'olahi 'a e mo'ua 'a e kau 'etita 'i he ngaahi pepa 'e ni'ihi ko e 'uhingaa pe ko 'enau pulusi 'a e ngaahi me'a 'oku 'ikai mo'oni pea si'i maumau ai 'a e ongoongo 'o e kakai kehekehe pe 'i Tonga ni. 'Oku ou tui pe, ka 'ikai ke hiki 'a e tautea pa'anga ki hono pulusi 'a e loi 'i he ngaahi pepa ongoongo te tau fe'ao ai pe mo e loi mo e fakaongoongo kovi'i, ka ko'ene fakatu'utamaki ko hono to'o 'e he kakai tokolahi 'a e ngaahi fo'i loi ko e mo'oni, pea nau kau ai pe kinautolu 'i he 'avanga 'ita ki he ma'u mafai.
'I he'eku tohi ki mu'a na'a ku fakahaa ai ko e va'inga 'oku fai 'e he kau politikale 'oku 'ikai ko ha va'inga fo'ou 'oku nau fai ka ko e ngaahi fo'i 'aliaki motu'a pe kuo 'osi ha'u pe ki mu'a 'i he ngaahi kuonga. 'Oku fakailifia 'i he taimi e taha, he 'oku 'i ai 'a e lau ki ai 'a e kau tamate tangata lahi taha 'i he hisitolia 'a mamani 'o fekau'aki mo e ongoongo 'i hono tufa atu ki he kakai (i.e. propaganda). Ko e lau 'eni 'a Adolf Hitler fekau'aki mo e 'ave ongoongo ki he kakai, "By the skillful and sustained use of propaganda, one can make a people see even heaven as hell or an extremely wretched life as paradise". 'Aia ko hono fakatonu lea 'oku pehe, "'I he taukei mo ta'etoeholomui 'a hono tufa atu ha fo'i fakakaukau 'i he ongoongo, 'e malava 'e ha tokotaha pe 'o 'ai ha kakai tokolahi ke nau sio ki hevani ka e lau ko heli, pe ko ha mo'ui faingata'ia mo'oni ko ha palataisi". 'Oku to e 'i ai mo e lau 'e taha 'a Hitler 'oku pehe, "Make the lie big, make it simple, keep saying, and eventually they will believe it." 'Aia ko hono fakatonu lea 'oku pehe, "'Ai 'a e loi ke ha matalahi, 'ai ke ma'ama'a [ki he mahino 'a e kakai], toutou lea 'aki, pea 'e faifai atu pe pea te nau tui ki ai." Ko e lao koula 'a Hitler fekau'aki mo e 'ave ongoongo, na'a ne pehe ai, "It is not the truth that matters, but victory." 'Aia ko hono faktonu lea 'oku pehe, "'Oku 'ikai ko e mo'oni 'a e me'a mahu'inga, ko e 'ikunaa pe." Ta ne'ine'i ke fakatokanga 'a Palofesa Futa Helu 'i he ngaahi ta'u ki mui mai mo 'ene fakatokanga 'i he ngaahi pepa ongoongo fekau'aki mo e ngaahi me'a ni mo na'ina'i ki he kakai 'o e fonua ke tau fakatonga'i pe 'oku 'asi mei fee 'a e ngaahi faka'ilonga 'o e pule fakatikitato 'i hotau kuonga ni.
Ko e me'a 'oku ou kole; 'ai pe mu'a 'a e mo'oni (truth) ke mahu'inga ange 'i he ikunaa (victory). Pea ka tau talanoa, tau talanoa pe 'i he melino ke fekumi ki ha fo'i mo'oni 'e sai ki he fakalukufua, 'ikai ko e mo'oni fakafo'ituitui ke ma'u 'a e ikunaa 'i he tukulolo 'a e tafa'aki 'e taha ko'enau piko'ia 'i he vilita'e'unua ka 'oku 'ikai ha'ane mo'oni!
Malo e kei ma'u faingamalie,
D.K. Fale
mauitekelangi [at] gmail [dot] com
