'Etita,
Kau tokoni atu kapau ‘oku te’eki ai ke mahino ki he lo’au Senee ‘a e me’a ne lave ki ai ‘a Siosaia Moimoiangaha ‘i he ‘ene pehe ‘oku toe fihia pe ‘a Lafitani ‘i he founga ‘oku ne feinga ke fakalelei’i he ‘oku ou tui ‘oku mo’oni ‘a Siosaia pea ko e ni’ihi ‘eni ‘o e ngaahi ‘uhinga.
Na’e mei tonu pasika ange ke fakaikiiki mai ‘e Lafitani ‘a hoku kaunga fononga pilikimi he mitia ‘i Tonga, Nu’usila pea mo Aositelelia ‘a ia ‘oku makatu’unga ai ‘a ‘ene mamahi ka kuo ne pae fakataha kimautolu ki ha fokotu’unga ‘o tukuaki’i na’a mau halaia kotoa ko hono tanu ‘o e ngaahi me’a lelei ‘o Tonga kae fakae’a pe ha ngaahi fakaanga ke hange ko ‘emau kaveinga ngaue tokua ko hono fakangalikovi’i ‘a hotau kau taki pea mo e fonua. Mei he kamata ‘o a’u ki he piliote faka’osi ‘o ‘ene fakamalanga ‘oku hala’ataa ke ‘asi mai ‘oku ‘i ai ha fo’i me’a lelei ‘e taha kuo fai ‘e he mitia he ngaahi fonua ni ki he ‘etau nofo. ‘I he ‘ene pehe ‘oku ne ‘efihia ai he fa’ahinga fakapalataha koia ‘oku ne tukuaki’i‘aki ‘a e mitia pea ‘oku ou ofo he ‘ikai ke mahino ‘eni ... tukukehe kapau ‘oku ne tui fakapapau’i ‘oku ‘ikai ha me’i lelei ‘e taha ‘e ma’u mei he ngaahi ngaue ‘a e mitia he ngaahi fonua ni. Ka ‘oku ou tui ko ‘ene kau mai he ha’oha’o ni pea mo hono tali lelei ke pulusi ‘a ‘ene ngaahi fakaanga ni, neongo 'a 'ene to nounou, ko e konga si’i pe ia ‘o e ngaahi fatongia ‘aonga ‘o e mitia ‘oku ne kalusefai.
Kapau ‘oku kei nenefu pe, teu tuku atu mo’eni: kapau na’a ne loto mamahi
...i he kau ‘a e uepisaiti Matangatonga ‘i hono pulusi ‘a e ngaahi tohi ‘o
kau ai ‘a e ‘ipiseli meia Moimoiangaha fekau’aki mo e moe me’afaka’eiki
...o e Tu’ipelehake pea mo hono ta’ane, pea na’e totonu ke ‘ai hangatonu
mai ke mahino kae ‘oatu ‘e he ‘Etita hano tali he ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi
...uhinga lelei ki hono fai ‘eni neongo ‘oku ‘ikai ke mahino ia ki he
matapule ni. To’o tahataha mai ‘a e ngaahi me’a ‘oku ke ta’efiemalie ai
pea ‘oku ou tui ‘e fai hano tali. Ka ‘i ai ha fakaanga ki he ‘ikai ke
mahino ‘a e ngaahi fakamatala he mitia, ‘ai a ‘a e laaunga ke mahino mo
toe pau ange ia.
Na’e fu'u tonounou ‘a ‘ene fakatotolo ki he ngaahi me’a ne hoko homau
fonua ni ‘o makatu’unga ai ‘ene ma’u hala ‘o pehe ‘oku nofo manavahe ‘a
e mitia heni ki he kakai Mauli. Mole ke mama’o. Lolotonga ‘a e ‘e’epa
honau kuini na’e lele ‘i he ngaahi nusipepa heni pea pehe mo e ngaahi
mitia ‘a e kakai Mauli ‘a e fengulungulu’i e ki’i tokosi’i ko ‘enau
ta’efiemalie ‘i he founga ne fai ‘aki ‘a e fili ‘o e hoko ki he Taloni.
Na’e lahi ‘a e ngaahi launga ‘e ni’ihi he letio felafoaki ko e fu’u lahi
fau ‘a hono fakamafola ‘o e me’a faka’eiki ni he televisone. Lahi mo e
fakaanga ki he ngaahi fakamole tokua ‘a e kainga ‘o e ‘Eiki ni. Ka ko e
ngaahi mitia tatau pe ‘eni na’a nau toe fakamafola ai pe ‘a e tafa’aki
...e taha ... ‘a hono fakalangilangi’i ‘o e me’a faka’eiki ni mo e ngaahi
popoaki kaungamamahi pea mo e kakai Mauli he fakatamaki kuo hoko pea mo
e mamalu ‘o e nofo’aki me’a ni ‘i hono ‘ahia ‘e he kau taki ‘o e fonua.
...Ikai hano kehekehe ‘eni mo e me’a ‘a e Matangatonga na’e fai he ngaahi
peesi ni ‘o lava loua ‘a e ongo tafa’aki.
...Oku ou tui ko ha toki ‘Etita pe Faipulusi ‘afungi mo ‘atamai vaivai
mo’oni kapau ‘e ‘ikai ke nau tali ha ngaahi fakaanga pe ko ha
fakatonutonu ‘o tautefito kapau ko e ha’u meia kinautolu koia ‘oku nau
fakatau mo lau ‘a ‘enau ngaahi pepa he ‘oku ‘osi mahino ki he vale mo e
poto ‘oku ‘ikai ke peseti ‘e 100 ha faifatongia he maama ko’eni. ‘Oku ou
tui kuo ne ‘osi lave’i mo sio he taimi lahi ki hono fakatonutonu ‘e he
ngaahi mitia ha ngaahi fehaalaaki pe ngaue ta’etokanga ‘o makatu’unga ai
ha ma’uhala pe ongoongo kovi ha taha. Ko hotau fatongia ia ke ‘oatu
fakatonutonu ‘a e ngaahi me’a ni ‘i he ‘ene hala pea ko e taha ‘o e
ngeia ‘o e maketi ... ka pahia ‘a e kau lau nusipepa ‘i hono lohiaki’i
kinautolu ( he 'oku ‘ikai ke nau vale) ‘e ‘ikai ke nau fakatau. Kapau
...oku nau maumau’i ha lao ‘e ‘ave kinautolu ki he fakamaau’anga.
Ko e mitia ‘i Tonga na’e nofo ia he nima ‘o e pule’anga pea mo e ngaahi
siasi he ngaahi ta’u lahi pea ko e me’a fo’ou foki ‘a hono
fakafaingofua’i ke toe tau’ataina ange ke fakalele ‘eni ‘e ha taha ‘oku
ne fie pisinisi ‘aki. Ko hono lahi ‘o e ngaahi nusipepa, makasini, letio
mo e televisone tau’ataina mei he pule’anga mo e siasi ko e me’a fakaofo
foki ia pea ‘oku kei langalanga fo’ou hake pea ke tatanaki mai ki ai ha
ngaahi ‘ilo mo ha taukei fakangaue ke tanupou’aki ‘a e me’angaue ni. Oku
mafola mai he 'aho ni 'a e tekinolosia fo'ou ke lava ai ha ni'ihi 'o
hange ko Lafitani ke hoko ko ha "media-owner" ke ne fai 'a e fatongia ni
'iateia pe. 'Oku laui miliona 'a e ngaahi uepiloka (weblog) he ngaluope.
Ka 'oku ou tui fakataha mo Moimoiangaha 'e fiema'u ke toe mahino lelei
ange 'a e fatongia kakato 'o e mitia kae 'aonga ha'a ne feinga he
tafa'aki ni.
Ko e me’a ia fu'u loloa atu kapau te ta hoko atu ki he fai fatongia ‘a e
pisinisi ‘i Tonga pea mo e mitia foki ka teu tuku atu pe ‘eni: ko e
...self-interest’ pe ko e siokita ‘oku toutou fakamalanga’i mai ‘a hono
nunu’a ‘oku ‘ikai nofo taha pe ia ...exclusive to... ki he kakai pe motolo
pisinisi. 'E toki 'i ai ha faingamalie ke tau a'u atu ai ki heni ka 'oku
'osi aata mai pe 'a e feitu'u 'oku ke hu'u mei ai.
Kau faka'osi atu: 'oku ‘ikai haohaoa ‘a e mitia ‘i Tonga pea ‘oku ‘ikai
haohaoa ‘a e mitia ‘i ha fonua ka ‘oku ‘ikai halaia kotoa ‘a hoku kaunga
ngaue he mala’e ni ‘i he tikite faka’aufuli kuo faka'ilo'aki ‘e he
talataaki mei Ma'ananga.
Faka’apa’apa atu
Sefita Hao’uli
sef [dot] haouli [at] ihug [dot] co [dot] nz
