'Etita,
'Oku ou poupou lahi ta'eveiveiua kia 'Isileli 'Ilangana Kaufusi 'i
he'ene tohi fekau'aki mo e mole 'a e 'apasia 'i Tonga.
'Oku mahino mai 'i he lahi e ngaahi vaalau 'i he tu'unga
fakapolitikale 'o e fonua 'oku ne uesia lahi e ngaahi tapa kehekehe
'o e fonau 'o kau atu ki ai mo hatau 'ulungaanga fakatonga. Kuo u tui
pe kuo lahilahi e too ki hono alea'i ha liliu ki he pule'anga mo e
founga taki 'o e fonua, ka e matangalo atu 'a e 'uluaki 'ai e me'a
'oku taupotu mai kiate kita ke 'uluaki, pea te toki hopo atu ke hoko
atu ki tu'afale mo e 'atakai.
'Oku 'ikai ko ha fakaoli ia 'a e 'uli, vevea, palakuu pea mo
fakamamahi 'i he'ete sio ki loto Nuku'alofa, 'o kehe ia mei he fo'i 'ata
fakamuimui 'oku ou kei manatu'i.
Na'a ku lele atu ki Tonga 'i he Tisema 'o e 2004 hili ia ha ta'u 'e
15 'eku mavahe mei Tonga. Kimu'a pea fai atu e folau ni na'e fai ha
feinga pea mo ha fetu'utaki holo ke fai ha ki'i hiko veve 'i he Hala
Vuna 'o kamata mei he tu'unga fuka 'o lele ai ki Vakataumai. Na'e
lahi 'aupito e ngaahi fetu'utaki mai (mostly via email) 'a e kakai
(maheni mo e 'ikai maheni) 'oku nau fiepoupou mo kau mai ki he hiko
veve ni. Na'a ku loto mafana 'aupito he ngali lahi e poupou. Na'e fai
leva e ki'i feinga 'o ma'u ha ki'i naunau ke tokoni ki hono hiko mo
fakama'a e veve. Pea na'e ma'u mai mo e tokoni pa'anga 'e $200 mei ha
ngaahi kaunga me'a ke tokoni ki hano fafanga 'o e ni'ihi ko ia 'e
lava mai ki he hiko veve ni.
'I he pongipongi na'e fakahoko ai e hiko veve ni, ko e ki'i ni'ihi
tokosi'i 'aupito pe na'e lava mai ke tokoni. Ka ko e me'a 'oku
fakamamahi ko e fai atu 'emau hiko e veve 'o a'u atu ki he tau'anga
pasi 'oku nofo mai mei ai ha kau tangata sino malohi pea ngalingali
te nau lava lelei ke tokoni he ngaue 'ofa ko 'eni. Me'a pango he na'e
'ikai pe ha tokanga mai 'a e kau tangata ni. Na'a nau femo'uekina pe
kinautolu he'enau potalano mo e kakata. Pea ko e ngaahi kakai, kau ki
ai mo ha kau polisi 'e toko ono nai, na'a nau fefononga'aki holo pe
he ve'e hala Vuna, na'a nau to e mo'ua pe mo kinautolu he'enau
fepolotalanoa'aki mo e kakata 'o 'ikai ha momo'i tokanga mai ki he
ngaue na'e fai.
Kuo u fakatokanga'i atu e veve lahi he ve'e side walk, pea u hifo atu
'o tufi mai. 'Oku ou toki fakatokanga'i hake pe 'a bumper 'o e mini
pasi 'oku tohi ai 'a e "Halaleva" 'oku fu'u ofi lahi 'aupito mai ki
hoku fo'i 'ulu hange ka ne ka tui'i au. Ko fe 'eku malanga hake ke
sio atu ki he faka'uli, 'oku ou mamata atu 'oku sio faka'ita mai ia.
Talu ai pe 'eku tufi fakavave mai e veve kau hiki atu na'a hifo mai e
faka'uli ko eni 'o taa'i au. Kuo u pehe loto pe, pe ko e ha 'ene
palopalema.
Kaekehe, ko 'emau a'u pe ki Vakataumai (ngata'anga 'o 'emau hiko
veve), mo e tau ange hoku kaungame'a 'i he'ene motoka. Ko 'ene toki
'alu ange ia ke tokoni. ('Asili foki he fu'u paipa lahi ai.) Mau heka
ia 'o to e foki mai he Hala Vuna he me'a na'a mau 'osi hiko. Me'a
fakamamahi 'ete sio ki he loto 'ata'ata fehangaaki mo Fatai kuo 'osi
fonu ia he veve (nge'esi niu mata, nge'esi peleti pelesitiki falekai,
pepa, nge'esi hina inu mo e ha fua) ka e tu'u mai pe 'a e kapa veve
ia mei he tafa'aki.
Me'a pe na'e mahino mai kiate kimautolu na'e fakahoko e hiko veve ni,
hange 'oku matamata lelei'ia pea 'a e kakai 'oku nofo 'i Tonga he
matamata kovi, pea 'ikai ke nau hounga'ia 'i honau 'atakai, pea mo ha
ngaue lelei 'oku fai. 'Ikai ngata ai, ka ko e fa'ahinga 'ulungaanga
'oku 'ikai tatau mo e tefito'i 'ulungaanga ko e TONGA pea ko e fonua
tui Faka-Kalisitiane.
'Oku ou tui 'oku fiema'u ke ala atu e potungaue 'Atakai ('o kapau
'oku 'i ai he potungaue pehe) 'o fakafekefeka 'enau ala ki he
fatongia ni. Ngali ko e fatongia si'isi'i pea feifei'avale, ka ko e
me'a ke fai. 'Ikai ngata ai, 'ai 'i he silapa 'a e fanau ako
pule'anga mo e ngaahi kolisi 'a e ako ki he 'atakai mo hono tauhi ke
ma'a mo matamata lelei.
Tu'a'ofa atu.
Lusia Mateialona-'Olive
veiongo [at] stanford [dot] edu
