'Etita,

'Oku ou poupou lahi ta'eveiveiua kia 'Isileli 'Ilangana Kaufusi 'i

he'ene tohi fekau'aki mo e mole 'a e 'apasia 'i Tonga.

'Oku mahino mai 'i he lahi e ngaahi vaalau 'i he tu'unga

fakapolitikale 'o e fonua 'oku ne uesia lahi e ngaahi tapa kehekehe

'o e fonau 'o kau atu ki ai mo hatau 'ulungaanga fakatonga. Kuo u tui

pe kuo lahilahi e too ki hono alea'i ha liliu ki he pule'anga mo e

founga taki 'o e fonua, ka e matangalo atu 'a e 'uluaki 'ai e me'a

'oku taupotu mai kiate kita ke 'uluaki, pea te toki hopo atu ke hoko

atu ki tu'afale mo e 'atakai.

'Oku 'ikai ko ha fakaoli ia 'a e 'uli, vevea, palakuu pea mo

fakamamahi 'i he'ete sio ki loto Nuku'alofa, 'o kehe ia mei he fo'i 'ata

fakamuimui 'oku ou kei manatu'i.

Na'a ku lele atu ki Tonga 'i he Tisema 'o e 2004 hili ia ha ta'u 'e

15 'eku mavahe mei Tonga. Kimu'a pea fai atu e folau ni na'e fai ha

feinga pea mo ha fetu'utaki holo ke fai ha ki'i hiko veve 'i he Hala

Vuna 'o kamata mei he tu'unga fuka 'o lele ai ki Vakataumai. Na'e

lahi 'aupito e ngaahi fetu'utaki mai (mostly via email) 'a e kakai

(maheni mo e 'ikai maheni) 'oku nau fiepoupou mo kau mai ki he hiko

veve ni. Na'a ku loto mafana 'aupito he ngali lahi e poupou. Na'e fai

leva e ki'i feinga 'o ma'u ha ki'i naunau ke tokoni ki hono hiko mo

fakama'a e veve. Pea na'e ma'u mai mo e tokoni pa'anga 'e $200 mei ha

ngaahi kaunga me'a ke tokoni ki hano fafanga 'o e ni'ihi ko ia 'e

lava mai ki he hiko veve ni.

'I he pongipongi na'e fakahoko ai e hiko veve ni, ko e ki'i ni'ihi

tokosi'i 'aupito pe na'e lava mai ke tokoni. Ka ko e me'a 'oku

fakamamahi ko e fai atu 'emau hiko e veve 'o a'u atu ki he tau'anga

pasi 'oku nofo mai mei ai ha kau tangata sino malohi pea ngalingali

te nau lava lelei ke tokoni he ngaue 'ofa ko 'eni. Me'a pango he na'e

'ikai pe ha tokanga mai 'a e kau tangata ni. Na'a nau femo'uekina pe

kinautolu he'enau potalano mo e kakata. Pea ko e ngaahi kakai, kau ki

ai mo ha kau polisi 'e toko ono nai, na'a nau fefononga'aki holo pe

he ve'e hala Vuna, na'a nau to e mo'ua pe mo kinautolu he'enau

fepolotalanoa'aki mo e kakata 'o 'ikai ha momo'i tokanga mai ki he

ngaue na'e fai.

Kuo u fakatokanga'i atu e veve lahi he ve'e side walk, pea u hifo atu

'o tufi mai. 'Oku ou toki fakatokanga'i hake pe 'a bumper 'o e mini

pasi 'oku tohi ai 'a e "Halaleva" 'oku fu'u ofi lahi 'aupito mai ki

hoku fo'i 'ulu hange ka ne ka tui'i au. Ko fe 'eku malanga hake ke

sio atu ki he faka'uli, 'oku ou mamata atu 'oku sio faka'ita mai ia.

Talu ai pe 'eku tufi fakavave mai e veve kau hiki atu na'a hifo mai e

faka'uli ko eni 'o taa'i au. Kuo u pehe loto pe, pe ko e ha 'ene

palopalema.

Kaekehe, ko 'emau a'u pe ki Vakataumai (ngata'anga 'o 'emau hiko

veve), mo e tau ange hoku kaungame'a 'i he'ene motoka. Ko 'ene toki

'alu ange ia ke tokoni. ('Asili foki he fu'u paipa lahi ai.) Mau heka

ia 'o to e foki mai he Hala Vuna he me'a na'a mau 'osi hiko. Me'a

fakamamahi 'ete sio ki he loto 'ata'ata fehangaaki mo Fatai kuo 'osi

fonu ia he veve (nge'esi niu mata, nge'esi peleti pelesitiki falekai,

pepa, nge'esi hina inu mo e ha fua) ka e tu'u mai pe 'a e kapa veve

ia mei he tafa'aki.

Me'a pe na'e mahino mai kiate kimautolu na'e fakahoko e hiko veve ni,

hange 'oku matamata lelei'ia pea 'a e kakai 'oku nofo 'i Tonga he

matamata kovi, pea 'ikai ke nau hounga'ia 'i honau 'atakai, pea mo ha

ngaue lelei 'oku fai. 'Ikai ngata ai, ka ko e fa'ahinga 'ulungaanga

'oku 'ikai tatau mo e tefito'i 'ulungaanga ko e TONGA pea ko e fonua

tui Faka-Kalisitiane.

'Oku ou tui 'oku fiema'u ke ala atu e potungaue 'Atakai ('o kapau

'oku 'i ai he potungaue pehe) 'o fakafekefeka 'enau ala ki he

fatongia ni. Ngali ko e fatongia si'isi'i pea feifei'avale, ka ko e

me'a ke fai. 'Ikai ngata ai, 'ai 'i he silapa 'a e fanau ako

pule'anga mo e ngaahi kolisi 'a e ako ki he 'atakai mo hono tauhi ke

ma'a mo matamata lelei.

Tu'a'ofa atu.

Lusia Mateialona-'Olive

veiongo [at] stanford [dot] edu