No taboo for Tu'ipelehake funeral

No tabboo for Tu‘ipelehake funeral - Siosaia Moimoiangaha
Ko e ki’i fakakaukau pe ‘ena ne ma’u ‘osi e fakaha mai e Tapu (Taboo) ‘o e Me’a Faka’eiki ‘o e Tama Tu’ipelehake.

Ko ‘eku toonounou’ (incoherent) ‘oku tupu ai ‘eku fehu’ia ‘a e me’a ‘oku tukunoa’ia’i ‘e he tokolahi. ‘Oku tu’unga pe foki ‘a e fokotu’u fakakaukau ko hono tuku mai ‘a e fakamatala mei he Sekelitali ‘a e Kapineti ‘o pehe ‘oku ‘ikai ha tapu (taboo) ‘i he me’a faka’eiki ‘o e Tu’ipelehake’. ‘Oku ‘i ai ‘a e fifli pea kataki pe ‘a Hou’eiki mo Ha’a Mataapule he ko e ta’emahinoo’ ‘oku tupu ai ‘a e hu’uhu’u ki he fakakaukau te’eki ke Telio e Tama Tu’ipelehake mo hono ‘Ofa’anga’ Ta’ahine Kaimana Hauoli ‘o Kuini Tuku’aho.

Ko e ha nai hano maumau kapau ‘e Telio e ongo Tamaikii ‘i Mala’e Kula? Ko e ha kuo ‘ave ai ki he ‘Otu Langi ‘o e Kuohili kae tuku e uho ‘o e Tonga kotoa pe ‘i he Kolope?

Ko e Tama Tu’ipelehake eni ‘oku fai ki ai e talanoa’. Kapau ‘oku fuatautau mo fakatauhoa ‘a e me’a faka’eiki ‘oe Tu’ipelehake kia Ma’atu, ko e fehu’i leva ‘oku pehe ni, ko e tautea nai ‘eni ki he Tu’ipelehake’ ‘o hange koia na’e fakahoko kia Ma’atu’ pea kapau ko e tautea koeha leva e maumau’ mo e ‘uhinga?

Ko e faafaa fakakaukau foki pe ‘eni ia mei tu’a pea kapau ‘oku hala pea mou kataki pe ka he ‘ikai fakahoko ha kovi kae tuku noa’i ha lelei. Ko e fehu’ii, koehaa ‘oku ‘ikai Telio ai pe e ongo Tamaikii ‘i Mala’e Kula’? Ko e Tu’ipelehake eni pea na’e faifatongia ki he kakai ‘oe pule’anga. ‘Oku ‘i ai ‘a e lave mei he fanongonongo ‘a e Sekelitali ‘o e Kapineti, ‘oku fai fakatatau pe tokua moe me’a faka’eiki ‘o ‘Eiki Nopele Ma’atu. ‘Oku mahino pe foki ‘a e tu’unga ia na’e ‘i ai ‘a Ma’atu he na’e ‘osi to’o hono tu’unga mo totonu Pilinisi hoko’ pea hoko pe ko e ‘Eiki Nopele. Ko e Tama Tu’ipelehake na’e ‘i ai hono fatongia ‘i he ‘ene hoko koe Pilinisi ‘o e Fale ‘o e Hau pea hoko ‘o faifatongia ‘i he Fale ‘o e kakai. Na’e ngaue ‘i he konga kumi ‘o ‘ene kei Laumaliee’ pea ne Pekia’, pea faifatongia ma’ae kakai ‘o e Fonua ‘o a’u pe ‘one Pekia he funga ‘oe feilaulau ngaue koiaa’.

Ko e Tapu (tapoo)

Ko ‘Eiki Nopele Kalaniuvalu mo ‘Eiki Nopele Fotofili ko e ongo ‘Alo ia ‘o e Ta’ahine ko Siu’ilikutapu, ko ‘Eiki Nopele Vaha’i ko e ‘Alo ia ‘oe Ta’ahine ko Fusipala Tauki’onetuku, ko ‘Eiki Tevita ‘Unga mo ‘Eiki Fangaake Veikune ko e ongo ‘Alo ia ‘oe Ta’ahine ko Taone, ko ‘Eiki Nopele Fakafanua ko e ‘Alo ia ‘o ‘Ofeinameilangi, ko Nopele Fielakepa kuo ne Pekia’ ko hono ‘ofeefine e pekia’ Ta’ahine ko Kaimana Tuku’aho’. Ko e ngaahi Tofi’a kotoa ko ‘enii ‘a ia ‘oku ‘i he malumalu ‘o e kau Nopele ko ‘enii, kapau ‘e fokotu’u ha Tapu (taboo) kapau ‘e fokotu’u ha Tapu ‘e he kau Nopele ma’u tofi’a ko ‘enii lolotonga ‘a e ‘E’epa ‘a e ongo Tamaiki. ‘Oku ‘i ai ha lao faka-konisitutone pe mafai faka-pule’anga ke fakangofua e ngaahi kalapu po’uli (night club) ‘o hange ko e fakamatala ‘a e Sekelitali mei he Kapinetii’, tokua ‘oku ‘ataa pe ‘a e ngaahi (night club) ‘i he ‘enau taame’alea mo longoa’a. ‘Oku hange kiate au ‘i he fakamatala ‘a e Sekelitali ‘a e Kapineti ha fakasi’isi’i ‘Eiki’ ‘a e pehe mai ‘oku ‘ikai ha Tapu (tapoo) pea tuku pe ki takitahi konisenisi.

Ko e lahi taha ‘oe ngaahi (night club ) ‘oku tu’u ia ‘i Ma’ufanga, Havelu, Lapaha, pea kapau ‘e ta’ofi ‘e ‘Eiki Nopele Fakafanua, Kalaniuvalu, Vaha’i, Fielakepa e longoa’a’ ko hai tene toe faka-ngofua’? Tetau pehe nai ‘oku faka-konisitutone kapau ‘e hoko? Ko e kau Nopele kotoa ko ‘eni ne nau ako ‘i he ngaahi ako’anga ma’olunga ‘o a’u ki he ngaahi ‘Univesiti pea ‘oku ‘i ai ‘enau mahino mo e maama. Ko e fifili pe he ‘oku hange ‘a e fakama’ama’a kuo fakaha mai mei he Kapineti ha ta’etoka’i ‘o e kau Nopele ma’u tofi’a ko ‘enii lolotonga ‘oku kei ‘e’epa ‘enau (Fa’e Tangata) Tama Tu’ipelehake mo e Ta’ahine ko Kaimana Tuku’aho.

‘Oku ou tui ko e taimi totonu ‘eni ke fehu’i ai e founga ni he kuo tuku mai ki tu’a mei he Kapineti ‘a ia ‘oku mahino kuo faka’ataa mei Fale Lahi ke fai ki ai ha fakakaukau mo ha alea, he kapau ‘e fakatatali pea ‘e tukunoa’i ‘o hange pe tokua na’e totonu ke pehe’. Ko e taimi pe ‘eni he ‘oku fepaki e fakakaukau kuo tuku mai mei he Kapineti mo ‘etau anga faka’apa’apa mo maheni ‘i he ‘etau tauhi ‘Eiki’.

Ko e fo’i mo’oni ‘oku tau tu’uaki lahi taha he lolotonga ni he ngaahi feinga liliu fonua, ko e tau’ataaina ‘a e tangata’ ki he ‘ene totonu’ mo ‘ene fakakaukau mo e ngaahi me’a ‘oku ne fehu’ia pe loto ke fakatonutonu. ‘Oku ‘ikai ha toe levei ia ‘i he fakakaukau ko ‘eni ‘oku tuku atuu he ‘oku hange kiate au ‘oku mo’oni pe e ngaahi tukuaki’i ‘a e TEMO, “Filifili Manako.” ‘a ia ‘oku ui ia ‘i he ngaahi fonua muli ko e (discrimination pe racist etc)

Neongo e fifili mo e faka’amu ki he me’a kotoa pe kapau kuo Laumalie lelei pe ki ai e kau Ta’ahine mo honau ngaahi ‘Alo ‘Eiki Nopele he ‘ikai pe toe lava ia ke ue’i. Ko e fakapalangutu pe ‘eni ia mei tu’a he ‘oku hange ‘oku tuenoa pea fai e fakasi’isi’i ‘Eiki ki he Feilaulau ‘a e Tama Tu’ipelehake ‘i hono fakatatau hono “Tapu” (taboo) kia Nopele Ma’atu na’e tautea ko e talangata’a’.

‘Oku ‘oatu ‘a e kole fakamolemole ki he Tonga mo e Vulangi kotoa pe na’a kuo te halaloto’api atu ha tu’u’anga tapu (tapoo). Ko e motu’a faifatongia pe ‘eni ia ka ‘oku mo’oni foki e pootatala ‘a e kau fine’eiki ‘o Falehanga’ tokua “ko e me’a faka-vale he anga ko e vale ‘ia Tama”. ‘Oku fai pe foki ‘a e “tangi fai mei he ate’ he ‘oku fai pe ‘a e tangilaulau ‘a e motu’a kavatonga mei tokanga’ “Ko e siosio noa ‘i Kalefonia he maama e Feinga.”

‘Ofa ke taapuekina ‘e loto kotoa pe kuo kafo ‘i he Pekia ‘a e ongo Fetu’u ‘o e Fakamelino.

Siosaia Moimoiangaha