You are here

Talanga 'i he lea faka-Tonga

Taimi ke faitu’utu’uni ‘a e pule’anga ki he CEDAW

Nuku'alofa, Tonga

‘Oku tau laukau ‘aki foki ko e fonua kalisitiane ‘a Tonga ni, pea ‘oku tau fakafeta’i ai, ka ‘oku kamata ‘asi mai ‘i he ngaahi ‘aho ni ia ‘oku hangee kuo tau hiki hake mei he kia 1 (lele maamalie) ki he kia 3 (oma ia ‘oku ki’i vave ange) ‘o e pasi ko e sosaieti Tongaa, fekau‘aki mo e talanga’i ‘o e CEDAW. ‘I he taukave’i ‘ehe ni’ihi ‘o e sosaieti Tongaa ko e CEDAW ko e hala ia ki he lelei ange ‘a e kakai fefinee, ka, ‘oku fai ‘a e tokanga mavahe ia na’a hikitoo hake ‘a e lele ‘a e pasii ‘o kia 5 (oma ‘aupito) ‘i he hala ‘oku kei toka kovi (‘oku ‘i ai ‘a e ongo fa’ahi ‘e ua lalahi), pea ko e toki ta’eoli mo’oni ia kia kitautolu kotoa ‘oku heka ‘i he pasii. 

Kuo fai ‘a e tukuaki’i fefeka mei he kau poupou ‘o e CEDAW ko e palopalema ‘o e fehu’ia ‘enau fakakaukauu tokua ko e ta’e fie tukuange ‘ehe kakai tangataa honau ngaahi mafai tukufakaholoo (male privileges) ‘a ia ko e kamata ‘eni ke keli kolotau ‘a e ongo fa’ahii ke fai ‘a e tau ‘i he to’onga mo’ui, tui mo e tukufakaholoo (culture war). ‘Oku talaki mo teu foki ‘a e laka fakahaaloto ‘o e kau ta’eloto ki he CEDAW pea kamata leva ketau tu’u ‘i he tu’unga fakatu’utamaki fakasosaieti (polarised) pea ‘e malava noa pe ke fai ‘a e ngaahi ‘ulungaanga ta’etaau ‘eha fa’ahi, pea tau fakame’apango’ia kotoa ai.    

Ko e talanoa ‘o e Fakatupu ‘o e tangataa mo e fefinee ‘ehe ‘Otua ‘oku ‘ikai fo’ou ia kiha taha Tonga, pea ‘oku ou to’o mai ‘a e vahevahe ‘a e tangata kalisitiane Pilitania ko Matthew Henry ‘i he senituli 17, na’a tokoni kia kitautolu ‘i he ngaahi ‘aho ni. ‘A ia  na‘ane pehee ‘Ko ‘Ivi (fefine) na’e ‘ikai fakatupu ia meihe ‘ulu ‘o ‘Atama (tangata) na’a pule ia ‘i he ‘atamai ‘o ‘Atamaa, pea na’e ‘ikai fakatupu ‘a ‘Ivi ia mei he va’e ‘o ‘Atamaa na tamoloki ia ‘e ‘Atama. Na’e fakatupu ‘a Ivi ia meihe vakavaka ‘o ‘Atamaa (ko e vaeua nai ia meihe ‘uluu ki he lalo va’ee), ‘a ia, ‘oku tatau pe ‘a ‘Ivi mo ‘Atama. Ko e vakavakaa foki ‘oku ‘i he tafa’aki ‘o e nimaa pea ‘oku malu’i ‘e ‘Atama ‘a ‘Ivi (pea na femalu’i’aki). Ko e vakavakaa foki ‘oku vaofi  ‘aupito mo e mafuu koe’uhii ke ‘ofa ‘a ‘Atama ‘ia ‘Ivi (pea kena fe’ofa’aki).’

Ko Lusifa (‘oku toe ‘iloa ko Setane) foki ‘i he lau ‘a e Tohitapu, ko e ‘angelo nai ia na’e nima to’omata’u ‘aki ‘e he ‘Otua pea na’a ne fie tatau mo e ‘Otua pea ne fai ‘ene fo’i palafu kene ‘Otua ia, pea na’e kapusi ai ia mo ’ene kau ‘angeloo mei Hevani. To e takai mai ia kia ‘Ivi ‘o taki hala’i mo ‘Ivi, ko e fie ‘Otua pe ko e tatau mo e ‘Otua, pea ‘efihia ai mo ‘Atama ‘i he ‘ene tui kia ‘Ivii ‘o kapusi loua kinaua mei he ngoue ko ‘Iteni. Tau fakatokanga’i ange ‘oku faikehekehe pe ‘a e tatauu (‘oku ‘ikai toe faikehekehe ‘i he me’a kotoa fakalaumalie, ‘atamai mo e sino) mo e fakatatauu (‘imisi hange koia ‘i he Fakatupu, pe fotunga tatau ‘i he‘etau vakaii) he ‘oku tau fa’a feto’oaki ‘i he taimi lahi hono ngaue’akii, pea hoko ai ‘a e palopalema.

‘Oku mahino meihe ngaahi talanoa ‘i ‘olungaa ‘oku faka’au pe ke kovi ange ‘a e hu’u ‘a e talanga’i ‘o e CEDAW pea kuo taimi ke hopo mai ‘a e Pule’angaa ‘o faitu’uni he vave tahaa ke veteki ‘a e fo’i fakapona ni, he ko kinautolu na’a nau li mai ‘a e fo’i puluu. Ko e kau taki ‘o e Pule’anga ko e kau kalisitiane foki mo e kau taukei ‘aupito ‘i he feohi mo e kakaii, pea kapau ‘oku tokolahi ‘a e ta’eloto ki he fakamo’oni ki he CEDAW pea faka’apa’apa’i. Hoko atu ‘a e ngaue fakavavevave ke fakalelei’i ‘a e ngaahi me’a vivili ‘oku fai kiai ‘a e tokanga ‘a e hou’eiki fafinee he ‘oku tau poupou’i kotoa ‘a e fakaukau ke nau toe lelei angee, ‘o ‘ikai ko hono ‘uhingaa ko’etau fakamo’oni ki he CEDAW, ka ko e fai ‘i laumalie mo e mo’oni.