Tupou IV led Tonga toward a modern economy

Tupou IV, ko e tauhi sipi lelei - Saia Moehau:
Tapu mo e La’a kuo to, Tama Taufa’ahau Tupou IV, Tapu mo Tu’i Siaosi Tupou V, Tapu mo Ha’a Moheofo, Tapu mo Hou’eiki, Tapu mo e Tonga kotoa, kae fai atu mu’a ha fakamalo tu’a ki hotau Tu’i kuo unga fonua, ‘a Tu’i Taufa’ahau Tupou IV.

‘Oku ou fakafofonga’i atu ‘ae Tonga Small Business Association (TSBA), pe ko e Kautaha ‘ae Kau Pisinisi IIki ‘a Tonga, ‘a e fakamalo loto hounga mo’oni ki he Tama Tu’i, Tama Taufa’ahau Tupou IV, he ‘ofa ta’efilifilimanako ‘i hono kakai ‘o ma’u ai ‘e he Tonga kotoa ‘a e ngaahi faingamalie lahi he ngaahi ‘aho ni, ‘o tatau pe mei he mala’e ‘o e Ako, Ngaahi Ngaue’anga, Lotu, mo Faka-Pisinisi foki.

Kuo mau poto he faiva ‘i he ngaahi mala’e kehekehe ‘o e mo’ui ni he maa’imoa ola ‘a e ‘Afiona. Ka ko e me’apango kuo hulu ki tu’a homau ngaahi poto, pea kuo mau fai me’a fo’ou koe’uhi ko ‘emau mo’ui ngalo mo e manumanu. Ne mau lau kovi ki he ‘Afiona, ka na’a ke longo pe. Ne mau tala kuo ke kaiha’a meiate kimautolu, ka na’a ke longo pe. ‘I he taimi ne to lalo ai ‘emau ngaahi pisinisi, pea ‘ikai lava homau loto, kuo mau laka fakahaha mo fai e ngaahi ‘ulungaanga kovi ‘i ho fonua, ka na’a ke longo pe. Neongo e taimi ne faingata’a mo to lalo ai e tu’unga faka-‘ekonomika ho fonua, na’a ke fakatoli’a pe homau loto. Na’a ke tokanga ange pe ke ako’i kimautolu mo fakapapau’i ‘oku mau makona, pea ke mau fakalakalaka kimu’a fakalaumalie, fakatu’asino, mo fakasosiale. Ko e ta sipinga ia ‘a e Tauhi Sipi Lelei, mo Tamai ‘Ofa ‘i he’ene fanau.

Fakamolemole ‘a e ‘Afiona, ne ngalo ‘iate kimautolu kohai kimautolu. Ne hulutu’a e fua’a homau loto he fie tatau, mo e fie ma’u mafai. Kae ngalo ‘iate kimautolu ‘oku te’eki ke mau lava ha me’a ke fakatataua ‘a e maa’imoa ‘a e ‘Afiona. Na’a ke ha’ele holo ‘i mamani ko e kumi faingamalie ‘ata’ata pe ma’a kimautolu, ka mau nofo pe ‘o hu’uhu’u ki he ‘Afiona. Kuo mau toki ongo’i mo ‘ilo’i he ‘aho ni ko e hulu ia ki tu’a homau Tu’a, mo e ngaahi holi ‘uli homau mgaahi loto. Na’a ke ‘afio pe ho taloni ‘o faka’anaua “peheange mai ‘oku nau ‘ilo ‘a ‘enau me’a ‘oku fai, mo e ngaahi tu’utamaki tenau a’u ki ai, ko e nunu’a ‘o e fakataau, ta’emahino, mo e faka-moveuveu”

‘Oku mau fakamalo ki he ‘Afiona ki he Tau’ataina kakato kuo ke foaki ke mau ngaue faka-pisinisi mo faka-tupukoloa ho fonua. Ko kimautolu pe ‘a homau fakangatangata. Kuo mau poto, pea kuo ke ta ‘a e sipinga. Ko e toe pe ‘eni kimautolu. Ka neongo ‘emau vale, mo ‘emau ngaahi to nounou, te mau feinga pe he ivi mo e lelei taha te mau ala lava, ke muimui’i ho’o ngaahi maa’imoa koe’uhi ko e kakai mo e kaha’u ho fonua.

Ha’ele a Tama Taufa’ahau Tupou IV. Ko ‘emau nofo ni, kuo mafesi homau loto. Kuo mau talitali lelei ‘a Tama Siaosi Tupou V. Ko homau Hau mo homau Tu’i. Faka’apa’apa Atu - Saia Moehau

Fie sio faka‘osi ki he hau - Rev Afuhia ‘Akolo:
‘Oku fakapo’uli tu’u ‘a e fonua, pea popo’uli ai mo e ngaahi famili Tonga kotoa ‘i he ngaahi fonua muli. Fakamolemole pe’e a’u nai ki fe ‘a e ki’i munomuna ko ‘eni. kae tuku pe ke kapapuna he vavaa na’a ‘inasi ai pe ha ni’ihi.

Peheange mai na’e ‘i ai ha ki’i fo’i ‘aho pe ‘e taha, just one of those days lolotonga ‘a e tengihia ‘e Tonga honau Tu’i ‘Ofeina; ke faka’apa’apa faka’osi ai ‘a e kakai ‘o e fonua, ‘aki ha’anau fononga mai ‘o nau sio pe mo faka’apa’apa ‘o fakaholo atu pe mo fononga (public view), mita nai ‘e 10 mei he totofa ‘a e La’a kuo Unga Fonua kae ‘ikai ko ‘enau tengihia mama’o pe mo ta’e mata faka’osi honau Hau.

‘Oku fai pehe ‘oka pekia ha Palesiteni ‘i ‘Amelika pe ko e ngaahi fonua ‘o ‘Iulope: pea na’e anga pehe hono fai ki he Tu’i Tapu kuo toki mama’o atu. ‘Oku te faka’amu pe ke vahevahe ‘a e faingata’a kafakafa ‘oku huki tonu he Fale ‘o Ha’a Moheofo, mo e tsunami kuo hake ‘i Fanga Tapu ke ‘inasi ai hono kakai kuo nau fie ‘inasi ai ‘i he founga ni. ‘E toe loloto ange ai ‘a e ‘ofa mo e loyal ‘a e kakai Tonga ki honau tu’i mo hono fale, pea ‘oku ou tui he ‘ikai teitei fakasi’isi’i pe holoki ai ‘a e ngeia mo e langilangi hotau tu’i, pea mo e molumalu ‘o e me’afaka’eiki fakafonua mo fakapule’anga ‘oku tau a’usia. ‘Oku ou tui ko e ouau fakapule’anga ‘eni mo fakafonua pea ‘oku faka’otua ke ‘inasi pehe ai hono kakai; ko ha founga ‘eni ‘e taha fakaonopooni ke tanaki mai ki he founga kuo tau nofo mai ‘aki talu e tanupou hotau fonua ‘i ono’aho kilukilua. Tu’a ‘ofa ‘Eiki atu. God bless you all. - Rev Afuhia ‘Akolo

Ki‘i ta‘ofi hifo ‘a e politiki - Kristenssenn Halatokoua:
Kole atu ke kataki pe mu’a tukuange ‘a e Hau ke fakahekeheka lelei ‘Ene Folau, kae’oua ‘e ngaue’aki ko me’a ngaue fakapolitikale ‘o hange kuo moumounu mai ‘aki ‘e Sailosi Finau.

‘E ‘ikai mangalo ‘a e ngaahi lelei ia ‘a e Tupou IV ka ‘e kei tonu pe mea ia ‘oku tonu, pea hala pe me’a ia ‘oku hala.

Tau tulolo he mo fakafeta’i pe ki he ‘Eiki kuo ne to’o, pea ko ‘ene fakamahino ia kiate kitaua ‘oku ‘ikai toe ‘i ai ha taha ‘e kehe, pe ko Tupou IV pe ko au ‘ikai ‘ilo au ‘e ha taha pe ‘i ai ha’ate fo’i ngaue lelei ‘e taha- hala he fika moe laukonga, ‘oku tatau pe ia ki he ‘Eiki, he ko e me’a ia ‘oku kanoni’aki ‘a e Temokalati. ‘Ofa mai ‘o tuku ke si’i totofa he nonga ‘a e ‘Eiki, tau hufaki pe.
‘Ofa atu mo e Hufaki. - Kristenssenn Halatokoua

He ‘ikai ngalo ‘a Tupou IV - Havili Mone:
‘Oku ongo mo’oni ki he loto ‘o e kainga lotu mei he Falelotu Laumalie Ma’oni’oni, mei he Ano Masima, ‘i Salt Lake City, ‘a e to ‘a e La’a ‘o Tonga. He’e ‘ikai ngalo ‘i he manatu ‘a e kainga ni, ‘a e ha’elea faka’osi ‘e he La’a-kuo-unga-Fonua ‘a e Ano Masima, ‘o huufi mo fakahuafa ‘a e Falelotu Laumalie Ma’oni’oni. Na’a ne to folofola ai, ki he hifo ‘a e Laumalie Ma’oni’oni ki he kakai kehekehe ‘i he ngaahi kuonga kehekehe, pea lave he koloa ko ia ‘a Siaosi Takalafatu Aleamotu’a, Faifatongia-he-Lotu mo e kainga lotu.
Ko e taimi fakaloloma ‘eni ki he siasi, pea neongo kuo ‘ai tauanga’a e kakai mo e tele’a ni, ka ‘oku ongo’i mo’oni ‘e homau loto ‘a e mole lahi kuo hoko ki he fonua. Ko e tu’i na’e ofa ‘i hono kakai, pea ko e tu’i na’e ‘ikai lau e mama’o ka ne ha’elea ‘o lave ai ‘a e Ano Masima.
Taunge mo e Laumalie Ma’oni’oni, ke ne foaki atu ‘e ne nonga mo ‘e ne melino ki he Ta’ahine Kuini, Halaevalu Mata’aho, pea mo Siaosi Tupou V pea mo e Fale ‘o Ha’amoheofo.

Faka’apa’apa mo e Fiekaunga Mamahi - Havili Mone ma’a e kaingalotu mei he Ano Masima