'Etita,
Na'e 'i ai 'a e pepa ongoongo 'a Shirley Baker na'e ui "Ko e Po'opo'oi" 'i he taimi na'e Palemia ai 'i Tonga ni, pea ko 'ene me'a ngaue ia na'a ne ngaue'aki ke tufaki 'a e ngaahi ongoongo fekau'aki mo e Pule'anga mo tali 'a e ngaahi tukuaki'i na'e fai 'e Rev. Edgar Moulton fekau'aki mo e Pule'anga pea pehe foki ki he Tu'i 'o Tonga 'i he kuonga ko ia, 'a ia ko Tupou I.
Ko e 'uhinga na'e ui 'a e pepa, "Ko e Po'opo'oi", he ko e pepa ni na'e 'ikai ke 'i ai hono kaveinga pau ka na'e kanokato 'aki 'a e me'a kehekehe ma'u pe, pea o'io'i ai 'a e me'a kotoa ke moluu lelei 'a e fo'i mafuu 'i hono tuki fakamatoato'i. 'A ia ko e hingoa 'o e pepa ni ko hono heliaki'i ia 'a hono 'oatu 'e he pepa 'a Misa Peika 'a e katoa 'a e ngaahi fakamatala ki ngaahi 'u me'a na'e fai ki ai hono talanga'i fakapolitikale 'i he 'aho koia, ka 'ikai ko e ngaahi fakamatala fakapalataha pe fakatafa'aki taha 'o e ngaahi me'a 'oku talanga'i.
'Oku ou tui ko e taha ia 'a e mataamama 'a e Pule'anga 'i he 'aho ni, ko e vaivai 'i hono tali 'a e ngaahi tukuaki'i 'a e kau fakaanga. Ka ko e me'a 'oku maliee, ko e to e hoko 'i he kuonga ni 'a e ngaahi tukuaki'i tatau na'e fai 'i he kuonga ko ee. 'A ia ko e me'a leva 'oku tau 'ilo, 'oku 'ikai ko ha me'a fo'ou 'oku fai 'e he kau politikale 'i he 'aho ni, ka ko e va'inga motu'a pe 'oku nau fai, pea kuo tau inu kona ai pe 'i he'enau fio fakataha'i mai ha ki'i mo'oni lekeleka 'aki ha fu'u loi fuolahi. Ko e me'a leva 'oku ma'u ko e fu'u fo'i vai 'avanga 'oku fakainu 'aki 'a e kakai tokolahi pea nau 'avanga ai pe kinautolu ia. Na'e a'u 'a e 'avanga ko'eni ki hono tutu 'o Nuku'alofa.
Ka ko e fakakaukau 'oku ou ma'u, 'oku hange 'eni ia 'oku fakapale'i 'a e kakai palu vai 'avanga fakataha mo e kau hia 'oku nau lolotonga ngaue popula.
'Oku ou tui au ki he lau 'a 'Inoke Fotu Hu'akau ke fai ha Referendum 'a e kakai Tonga, pe 'oku tau loto mo'oni ki he liliu 'oku 'amanaki fakahoko pe 'ikai. He ko e me'a ke tau fakatokanga'i 'i he fili fale alea na'e toki 'osi na'e 'ikai ke a'u 'o 50% 'a e kakai na'e 'alu 'o filii mei he tokolahi 'a e kakai 'oku 'ata ke nau kau ki he filii.
'Oku anga feefee leva ke tau fakahoko 'a e liliu ke to e sai ange (he 'oku malava noa pe ke hoko 'a e liliu ko'eni 'o to e kovi ange) kapau 'oku 'ikai ke kakato 'a e poupou 'a e kakai 'o e fonua. Ko e matamaama 'i he liliu 'oku lolotonga luelue ko'eni, 'a e si'i kakai ko ee 'oku 'ikai ke nau tokanga ke ongo honau le'o, na'a faifai angee kuo to mui 'enau hahaka hake 'oku foki katoa 'a e kelekele ki he Pule'anga 'i he fiema'u 'a e kau ma'u mafai fo'ou 'i he liliu ko'eni, pea toki 'ilo ai 'e he kau nofo noa ta ne u kei 'eiki pe au 'i hoku 'api 'aneafi, ka 'i he 'aho ni kou noo'i 'e au 'a e nofo hili mo e pule kehea. Ka mahalo ko e taha ia 'a e palopalema 'a Tonga ni, 'a e 'eiki tete'e 'a e tokotaha kotoa 'oku pule fa'iteliha ki he'ene koloa mo hono 'api. Mahalo na 'oku mo'oni 'a e kau feinga liliu, foki katoa 'a e kelekele ki he Pule'anga pea toki uipi 'a e kakai ke nau tu'u 'o ngaue!
Malo e kei ma'u faingamalie,
D.K. Fale
mauitekelangi [at] gmail [dot] com
