You are here

Talanga 'i he lea faka-Tonga

Totongi fakafoki ‘ehe Palemia a Lavulavu

Nuku'alofa, Tonga

‘Etita,

‘Oku ‘i ai ‘a e lau fakamamani lahi fekau’aki mo e fatongia ‘oha taha ‘oku politika (politician), ‘a ia ‘oku konga ‘e ua lalahi. ‘Uluakii, ko e tokotaha sevaniti ia ‘a e kakaii (public’s servant), pea ko e uaa, ko’ene ngaue fakapolitiki (politics), ‘a ia ko’ene feinga ke tohoaki mai ‘a e tokanga ‘a e kau Memipa Fale Alea kehee ke poupou’i mo tali ‘ene ngaahi fokotu’utu’uu (influencing) ‘i he Falee.   Ka ‘i ai ha taha politika ‘oku mu’omu’a ma’upee ‘a ’ene ngaue ko e sevaniti ia ‘a e kakaii ‘oku tau ui leva ia ko e ‘taki lelei’ (taimi ‘e ni’ihi ‘oku ui koe ‘statesman’), pea ‘oku ne fai totonu mo manako ma’u pee ki he mo’onii ‘i he lea mo e ngaue, mo ‘oua ‘e ‘abuse’‘a e laoo ‘i he ’ene fai tu’utu’unii, ‘i he taimi kotoa, pea ‘e fiefia mo melino leva ‘a e nofo ‘a e kakaii  Kapau koha taha politika ‘oku mu’omu’a ‘a e ngaue fakapolitikii, ‘oku ‘ikai koha ‘taki lelei’ ia he ‘e siokita ‘i he taimi lahi ‘aupito ‘a ’ene lea mo e ngauee pea te tau palopalema’ia ai ‘i he taimi lahi, neongo ha mimio ‘e fai.   

Kuo vaalautu’u ‘a e kakaii ‘i he ngaahi me’a ‘oku hoko fakapolitikale ‘i he fonuaa, hangee koia ‘oku hoko ‘i he keisi ‘a e ‘Eiki Minista ‘Etuate Lavulavu na’e hoko ‘i Fale Alea ‘i he uike nii, ‘a e malohi ‘i he palotii ‘a e kau Memipa na’a nau poupou ke ‘oua ‘e fai ha hopo (impeach), ‘i ha ngaahi ‘uhinga kehekehe pee, kau ai ‘a e fakapolitikalee, kae ‘ikai hoko ‘a e ‘process’ ke ‘osi ‘o fai ‘a e hopoo. Kuo ‘osi fai ‘a e palotii ia, pea ‘oku ‘ikai fai ha hopo, ka ‘oku ‘asi mai ‘eni ‘a e Palemiaa mo ‘ene fahai’ii ‘o malu’i  mo fakamatala’i ‘enau fai tu’utu’unii, ka ‘oku hangee koee ‘oku toe nenefu ange ‘a e ‘isiu ni ia. Ko e fehu’i leva ‘oku ‘ohakee “’Oku mu’omu’a nai ‘a ’ene ngaue fakaesevanitii pe ko ’ene fakapolitikii ?” Kiate au, ‘oku fai ‘a ’ene fakamamafaa ‘ana ‘i he ngaue fakapolitikii, he ko e me’a ia ‘oku laulea mamafa kiai ‘a e kakaii.

Me’a mahu’inga lahi taha kuo me’a ’aki ‘e he Palemiaa, ‘i he ho’ata Falaitee, ki he fehu’i ‘ae faiongoongo pe ‘e tali pee ‘ae kakai fili ‘o Vava’u 16 ki ha toe ta’u ‘e 3 pea nau toki fai tu’utu’uni kia Lavulavu. Na’a ne pehee ‘oku malava pee ke tohi tangi mai ‘a e kakaii ki he ‘Ene ‘Afioo ke tapuni (dissolve) ‘a e Fale Aleaa kae fai ha toe fili fo’ou. ‘Oku mahino mai ‘oku ‘ikai mahu’inga’ia ia ‘i he ‘ene kau Minisitaa ‘e 10 kehee, ‘oku nau fai ki he tu’utu’uni ‘a e lao ‘o e fonuaa  mo ngaue’i malohi tatau ‘enau Potungaue takitaha ki he lelei ‘a e kakaii. Te’eki ta’u taha ‘enau ngaue faka-Minisitaa, pea kapau ‘e ‘dissolve’ ‘a e Fale Aleaa ‘i ha tohi tangi ‘a e kakaii kihe Tama Tu’ii pea fai ha fili Fale Alea fo’ou ‘i he ta’u kaha’uu, pea nau toe kanititeiti pea nau too he filii. ‘Oku tau fehu’ia pe ko e fakakaukau ‘eni ‘aha ‘taki lelei’?

‘E ‘ikai te u ofo ka hiki meihe Palemiaa ‘a e falalala mo e fiengaue fakataha ‘a e kau Minisitaa na’e fili tau’ataina (independent) ki Fale Aleaa, ‘i he konga loto ‘o e ta’u fo’ouu, ‘onau ngaue ke fili ha Palemia fo’ou. ‘A ia ‘oku ‘win’ ‘a e Palemiaa ‘i he keisi ‘a Lavulavu kae ‘lose’ ia ‘i he kau Minisita ‘e 10 kehee. Mahino pee na’e fili ‘a Lavulavu ia ki he Palemiaa ‘i hono paloti’i ‘i Fale Alea ‘i he kamata ‘a e Pule’anga lolotongaa, pea ko e ‘totongi fakafoki’ nai ‘eni ‘oe paloti koiaa, he ko e politikii ia, ka ‘oku ‘ikai ko e ngaue faka-e-sevanitii ia ‘o fakatatau mo ‘enau fuakavaa. Koia ai, ‘oku tau lotu’i hufia lahi ma‘ae kau takii ke fai he vave tahaa ha tu’utu’uni fakapotopoto mo lelei ki Tonga. Tau fakatokanga’i ange ‘oku fai ha fakatonutonu fakalao ‘i he Fakamaau’anga fekau’aki mo hono fili ‘o Lavulavu, pea ka mo’ua ai, ‘e malava ke mole ai ‘a ’ene Memipa Fale Alea. Koeha leva ha lelei ‘e ma’u ‘e Tonga ni meihe laka fakapolitiki ‘a e Palemiaa? Lava pe ke tau pehee ko e fatunga palopalema pee mo ’etau maveuveu lahi.   

Comments

Ko e taha 'o e ngaahi fatongia 'o e kau Kalisitiane loi, ko e fakafekiki'i ha fo'i loi ke hoko koha fo'i mo'oni, pe ko e fakafekiki'i ha fo'i mo'oni ke hoko koha fo'i loi 'o tatau aipe, kapau ko e fo'i me'a (issue) koia ko e taha ia 'enau kaveinga ngauee. Koeha hono 'uhingaa ?. Ko hono 'uhingaa 'oku taha pe.'Oku 'ikai tenau tui ki he mo'oni 'o e Tohitapu. 'Oku lolotonga faka'eke'eke 'ehe falealea 'Amelika 'a e sekelitali fuoloa e pule'angaa,Kilinitoni, fekau'aki pea mo hono tamate'i 'ehe kau telolisi 'i Lipia ha toko 4 kau ai pea mo e 'amipasitoa 'Amelika ki Lipia 'i he ta'u 'e 3 kuohili. Na'e ha 'ihe ngaahi fakamo'oni fekau'aki mo e 'email' 'a e sekelitali he taimi koia, na'e loi 'a e sekelitali, palesiteni, tokoni palesiteni, fakafofonga 'Amelika ki he UN,talekita CIA etc ki he pule'anga pea mo e ngaahi famili 'o e fa'ahinga na'e matee 'o fekau'aki moe me'a na'e hoko. Na'e fakamafola he TV 'ehe kau taki ko'eni tokua ko e mate ko'eni ko e fakatupu 'ehe kau laka fakahaahaa, pea tuku mai mo e fo'i 'video' ki he laka fakahaahaa koia. Na'e hanga 'ehe falealea ia 'o tukumai ha ngaahi 'emails' 'a e sekelitali na'e 'ave, kihe taki 'o 'Isipite mo e taha ki hono famili 'o pehe ko e fakapo ko'eni na'e fai 'ehe kau telolisi 'alakaita. Hili koiaa pea nau tala 'enautolu me'a kehe kakai mo e ngaahi famili. Ko e 'uhinga 'oku nau loi pehe ai he na'e 'osi kole tokoni mai meihe 'amipasitoa ke 'oange ha kau sotia ke malu'i 'emipasii ngalingali 'e 'ohofi kinautolu 'ehe kau telolisi, pea 'ikai 'ave ha kau sotia ia. Ko 'ene tu'u koee he taimi ni, neongo 'a e mamahi 'a e ngaahi familii, ta'efiemalie kakai tokolahi, pea mo hono fakamo'oni'i ta'e toe veiveiua 'a e hia ni, ka kohai tene tautau e fafangu he kia fanga fu'u pusi matafefekani. 'E pehe pe 'a e pule'anga Tonga he taimi ni, he 'oku nau tamai taha, fa'e taha kia Kalisitiane Loi.........SAIA

Oku 'oatu heni 'a e fkmalumalu ki he ngaahi fktapua kotoa pe. Kae tuku mu'a ke fkfolau. Atu 'a e 'ofa mo e poupou ki he kau memipa 'o e pule'anga lolotonga. 'Ofa ke kei hokohoko atu 'a e ngaahi ngaue 'osi kia velenga ki hono fkma'opo'opo 'o e ngaahi mess oku totonu ke fk-kakato koe'uhi ko e lelei mo e fklakalaka 'o si'otau kainga 'ofa ho tau fonua. ko e humu 'i he fononga'anga ko e normal ia 'o e mo'ui ka ko e tu'u ki 'olunga 'o hoko atu ko e me'a ia oku count.. 'ofa atu ki he si'I kau minisita mo e Palemia kuo tapalasia he kau fie-poto mo e uhinga folalahi kae 'ikai tatau 'a e tuhu mo e ngutu. 'OfA atu mo e talamonu ki ha Xmas mo e Taufo'ou monu'ia...