Etita,
Ko e kole atu ki he Pule’anga lolotongaa ke fakafoki e vahevahe ‘o Ha’apai ki he fili Falealea ka hokoo ki he vahenga motu’aa pea kapau ko e ‘uhinga e ‘ave a Nomuka ki Foa mo Kauvai ko e tokolahii ko e taha ia e ‘uhinga ma‘ulalo.
Ko e taha e fatongia e kau fakafofonga he Falee ko ‘enau fakafofonga’I e ngaahi fiema’u ‘a e ngaahi vahee mo e feinga ki he tokoni mai ‘a e Pule’angaa. Ka ‘oku totonu ke ‘oua e ngata pee ai, ka kuo pau ke ngaue fakataha 'a e kau fakafofongaa mo e kovana, kau pule fakavahe, kau ‘ofisa kolo mo e kakai ‘o e vahenga filii ‘i hono fakakaukau’i e langa faka’ekonomika ‘o e ngaahi vahenga filii.
Kuo ta’u lahi e fakalele e ekonomika a Tonga he founga ‘oku ‘iloa ko e “Central Planning” pee ko e palani, fakakaukau'i mo faitu’utu’uni e fakalelei e ekonomikaa e fonuaa mei Nuku’alofa kae ‘ikai fakangaloku pe decentralize e palani fakaekonomika ‘aki hano fakalotolahi’i mo faka’ai’ai (empower) e kakai e ngaahi motu ke nau fakakaukau’i mo fakalakalaka’i e ekonomika honau ngaahi motu ke holoki e sio fakamanga pee ki he Pule’anga ki Nuku’alofa ke nau fai mai e fakakaukauu mo e faitu’utu’unii.
‘I he’ene pehee leva, ‘oku mahu’inga faufaua e social capital pee ko e fetaiaki moe fekoekoe’i e vaa e ngaahi kupu fekau’aki ‘o ha falukunga kakai oku nau nofo fakataha, fekainga’aki, fe’ilongaki, mo fetokoni’aki ‘a ia ko e makatu’unga malohi ia ki he langa hake ‘o e lelei faka’ekonomika mo e lelei fakasosiale ‘o e tukuimotuu.
‘Oku ‘ikai ke kainga ofi a Nomuka mo Foa mo Kauvai Ha’ano he ‘oku nau nofo vaamama’o, ka ‘oku vaofiange pee a Nomuka mo Lulunga.
‘I he Falealea ‘Amelika, ‘oku fale ‘e ua, ko e Senato (Senate) mo e Fale ‘o e Kau Fakafofongaa (House of Representatives). Ko e kau Senato oku taki ua pee mei he State e 50 o Amelika. Pea neongo oku si’i pango a Hawaii mo Alaska, ‘oku tokoua honau kau fakafofonga o hangee ko e ngaahi state lalahi e 48 kehee koe'uhii ke malu'i e fonuaa mei he tyranny of the majority. Pea 'oku totonu ke pehee a vahevahe ki he fili Falealea 'a Ha'apaii.
‘Osi mahino pee ko kinautolu ne nau toe fai e tofi fakavalevale ko ‘enii, ko e kau politikale nofo nonga ‘i Tongatapu pea mahalo kuo nau retire mei falealea, ‘oku ‘ikai ha’anau visone ki he langa fakalakalaka e ngaahi motu, pea oku sio pee ki he kakai ko e ngaahi fo’imata’i fika pee pee ko e fo’i (vote) pee, ka ‘oku ‘ikai ha visone ki he mahu’inga e social capital ki he langafakataha e ekonomika ‘o e ngaahi motu ‘i Ha’apaii.
Faka’apa’apa atu
Senituli Penitani
Nomuka.
