You are here

Talanga 'i he lea faka-Tonga

UN ‘kehe ‘a e ngutuu mei he tuhuu’

Nuku'alofa, Tonga

Uluakii, na’e fakahaa foki ‘i he BBC ’i he konga kimu’a ‘o e mahina ni, fakataha mo e ngaahi ma’u’anga fakamatala kehe, ‘a e lipooti ‘a e kau mataotao (‘i he totonu ‘a e tangataa) na’e fakangaue’i ‘e  he UN, ke nau fakatotolo’i mo fekumi  kihe launga mei he kau poupou ‘oe tangata ‘Aositelelia ko Julian Assange, ‘o pehee ‘oku puke fakapopula’i ia ‘i Lonitoni ‘e he Pule’anga Pilitaniaa (UK). ‘Osi ‘a e ngaahi mahina lahi ‘enau fekumii (mo e pa’anga lahi na’e fakamole ai) pea fa’u ‘enau lipootii ‘onau pehee ai, ‘oku tauhi ta’efakalao ‘a e tangata ni.

Fai ‘a hono faka’eke’eke ‘e he kau faiongoongo kehekehe ‘a e kau taki mo e kakai ‘o e UK, pe koehaa ‘enau lau ki he lipooti ni. Ko e ngaahi talii na’e kau ai ‘a e ‘ridiculous report’ (lipooti ngalivale fakavalevale) mo e ngaahi hua - pee koehaa ‘a e me’a ‘oku ifi ‘ehe kau fa’u lipootii (‘uhinga kiha faito’o kona tapu ‘onau heehee’ia ai ko’enii) koe’uhi ko                                                                                                                e ngalivale ‘enau lipootii. ‘Oku ‘ilo’i ‘e mamani kotoa, he na’e fakahaa ‘i he ngaahi ongoongo fakaemamani lahi ‘i he 2013, ‘a e ‘alu pee ‘a e tangata ni ia, ‘iate ia pee ta’e fakamaalohi’i, ‘o huu ki he ‘embassy’ ‘o Ecuador ‘i Lonitonii, pea kole hufanga ai, ‘o tali ia ‘ehe ‘embassy’ ke nofo ai, he ko e kelekele ia ‘o Ecuador, ‘o a’u mai ki he aho ni.

Toki fakatokanga’i hake ‘e he Pule’anga UK kuo ‘osi nofo ia ‘i he loto ‘embassy’, ‘i hono kumi ia ‘e he kau polisii koe’uhi ko e tohi fekau na’e ‘omai mei he Pule’anga Sweden ke puke ange ia ki Sweden (he ‘oku na memipa fakatou’osi ‘i he EU), ke fai ‘a hono faka’eke’eke’i mo fai ha‘ane tali ki he tukuaki’i ‘a e ongo fafine ‘e toko ua kehekehe na’a ne tohotoho’i ai. Nofo leva ‘a e kau polisi UK ‘o tali ‘i tu’a ‘api ‘o e ‘embassy’ ke huu mai kitu’a ‘a Assange kae fakahoko hano ‘ave ia ki Sweden.

Ko e lipooti ‘a e UN ‘oku hangee ia na’e puke ‘o fakapopula’i ‘e he Pule’anga UK ‘a Assange, ka na’e ‘ikai ko e me’a ia na’e hokoo, he ko ’ene ‘alu pee ‘a’ana ia ki he ‘embassy’ ‘o kumi hufanga aii. Kapau na’a ne pehee ‘oku tonuhia pea ‘alu ki Sweden ‘o taukapo’i ‘ene tonuhiaa, ko e nounouu ia, ka ‘oku ‘i ai foki‘a ‘ene ngaahi ‘asenita kehe ‘a‘ana ia.

'Oku ‘i ai leva ‘a e fifili lahi ‘i he tafa’aki ‘e ua, ko e ‘uluakii, ‘oku haa koaa ‘a e totonu ia ‘a e ongo fafine ni fekau’aki mo e me’a ‘oku tukuaki’i na’e fai ‘e he tangata ni kia tekinauaa, he ko e kau fa’u lipootii ko e kau mataotao (‘a e UN) ‘i he ‘totonu ‘a e tangataa’,’a ia ‘oku malanga’i mo taukave’i malohi ‘ehe UN. Uaa, ko e fee ‘a e ngaahi fonua ‘e 190 nai kuo nau ‘osi fakamo’oni ’i he CEDAW, ke teke malohi ‘i he UN ‘a e totonu ‘a e ongo fafine ni. ‘Ikai ke ‘i ai ha fanongo ia ki ha laka fakahaahaa ‘e taha, pe ha fa’ahinga fakahaa loto, mei ha fonua CEDAW ki he me’a ni. Fakaofo ‘aupito ‘a e me’a ‘oku hokoo he ‘oku haa mahino mai ‘oku ‘kehe ‘a e ngutuu mei he tuhuu’ ‘i he fakahoko fatongia ‘a e UN ki he ngaahi fonua memipaa, tautautefito ki he totonu ‘a e tangataa. Tonga, tau ako lelei mei he me’a ni.   

Uaa, ‘i he ta’u kuo ’osii, na’e tukuange mai foki ‘e he kau saienisi mataotao ‘o e ‘climate’ ‘i he NASA ‘o e US, pea talaki ‘i he ongoongo kehekehe ‘i mamani, ko e ta’u 2014 ko e lekooti ia ‘i he ta’u maafana tahaa. Ka ko e lipooti koiaa ‘oku ‘ikai kakato, he ‘oku toe tu’u pee ‘i lalo ‘i he peesii (footnote) ‘a e pehee ‘ehe NASA ‘oku 38% fakapapau’i ‘oku tonu (certain this was accurate). Tonu ange ‘a ‘ete lii (toss) ha ‘coin’ ki ‘olunga ‘o ui noa’ia pe ‘oku ‘head pe tail’ he’e tonu 50%/50% ‘e ‘head pe tail’ ‘i he lipooti ko’eni ‘a e kau saienisi mataotao ‘o e NASA.

Sione Tu'itupou Fotu

Comments

Ko e malo pe foki Sione hono fa'u ia e UN 'aki 'a e tefito'i 'uhinga ke tokoni ki hono fakamelino'i 'a mamani. Ko e tu'u koia 'a e UN he taimi ni 'oku fu'u vaivai 'aupito, pea 'oku fai pe moveuveu ia mo e tau e ngaahi fonua kae tu'u atu pe UN ia 'o kalou atu he mama'o, 'ikai lava ha me'a. Na'e 'i ai foki 'a e kau sotia fakamelino 'a e UN kimu'a atu, kuo hange ia ha fakaoli he taimi ni. 'Oku humai mai pe ngaahi fonua ia 'o memipa he UN pea takitaha 'omai pe 'ene ngaahi tokateline mo 'ene palopalema fakafonua 'o limai ki loto pea nau takitaha fuhu mo fakafekiki pe ki he'ene mo'oni fakafo'ituitui. 'Oku 'ikai ha fo'i tefito'i mo'oni ia pe lao 'oku fa'u 'ehe UN pea nau faaitaha kiai. Ko e lahi taha e ngaahi polokalama mo e ngaah lao 'oku fa'u 'ehe UN ko e vali'i pe kinautolu ke ha lelei ki he kakai 'o mamani, ka ko e tefito'i 'uhingaa ke to'o hanau 'inasi 'i he fu'u pa'anga 'oku foaki 'e he ngaahi pule'anga, tautefito ki US ke tokoni'i 'aki e UN. Ko e taimi koia 'oku palopalema ai ha polokalama pea ko 'ene leveleva pe ia. 'Ikai fai ha tokanga ia ki ai he kuo 'osi fonu honau kato 'onautolu. Na'a mo e lotu Fakakalisitiane he taimi ni 'oku fakalele pe hange ko e UN, lahi ange moveuveu mo e sio pa'anga pe. Mahalo na'a 'oku sai ange pe fakfo'ituitui ia he taimi ni (no UN, no church). Tau 'alu hangatonu pe kitautolu kae 'oua toe fai ha ' toss coin'.......SAIA