You are here

Talanga 'i he lea faka-Tonga

Fehangahagai ‘a e Conservative mo e Liberal

Nuku'alofa, Tonga

'Etita,

I he ngaahi ‘aho ni ‘oku lahi ‘aupito ‘a e ngaahi me’a fakamamani lahi ‘oku hokoo, pea ko e vakai kiai ‘a e kakaii, pe ‘oku sai pe kovi, ‘e fai ia mei he ‘enau tui fakafo’ituitui ‘i he sosaieti koiaa (belief system), ‘a ia ‘oku konga lalahi ‘e ua – ‘conservative’ mo e ‘liberal’ (taimi ‘e ni’ihi ‘oku ui ko e ‘progressive’), pea ‘oku na tu’u fehangahangai ‘i he taimi lahi ‘aupito.

Ko e ‘conservatism’ ‘oku  kau ai ‘a e:  tui ‘oku ‘i ai ‘a e ‘Otua mo’ui mo e ngaahi molale ‘oku ta’etoeue’i (absolute) hangee ‘oku tonu (right) mo hala (wrong) ha me’a, mo e fa’unga famili (tuku fakaholoo) ko e makatu’unga ia ‘oha sosaieti; fe’au’auhi ‘i he sosaietii ‘oku sai koe’uhii ke takitaha ngaue’i ‘a hono taleniti pea tautea’i kinautolu ‘oku fai halaa; poupou’i mo teke ‘a e tatau ‘a e laoo ki he tokotaha kotoa pee (equal justice), pea ‘oange ‘a e faingamalie tatau ki he tokotaha kotoa pe (equal opportunity); mahu’inga ange ‘a e kakaii (people) mo ’enau totonu ki he ‘enau koloa taautahaa (property rights) ‘i he ‘atakaii (environment), ka ‘oku nau poupoui’i pe ‘a hono ngaue’aki fakapotopoto mo tauhi lelei ‘a e ngaahi koloa fakaenatulaa (conservation); poupou’i ‘a e tau’ataina ‘a e fefakatau’aki ‘i he maketii (free market economy) he ‘oku fakatu’umalie’i ‘a e fonuaa mo fakangaue’i ‘a e kakaii ‘e he ngaahi pisinisi tautahaa, pea ke tu’umalie ange ‘a e kakaii; fakasi’isi’i ange ‘a e lahi (size) ‘o e Pule’angaa kae tukuhifo ‘a e mafai fe’unga ki he kominiutii, pea ke si’isi’i ‘a hono tukuhau’i ‘a e kakaii ‘i ha fa’ahinga

uhinga pee, pea mo e ngaahi tu’utu’uni fakalao fe’unga mo taau pee ‘o ‘ikai fu’u lahi; ko e tau’ataina ‘oku foaki ‘e he Konisitutonee ke ma’olunga mo malohi ia ‘i ha ngaahi konivesio pe talite fakamamani lahi, pea ke faka’uhinga’i ‘e he Fakamaau’angaa ‘a e Konisitutone ‘i he taumu’a (original intent) mo e faka’uhinga’i ‘i hono ‘uluaki fa’u ‘o e Konisitutone.

Ka ko e fakakaukau ‘liberalism’, ‘oku kau ai ‘a e: ‘ikai ke tui ‘Otua mo’ui pea mo e molale ‘oku tu’utu’uni pe ‘a e ‘atakai (moral relativism) ‘a ia ‘oku te pule pe ki he ‘ete to’onga mo’uii, pea koha sosaieti ‘oku fa’u ia meihe kulupu kehekehe – hangee ko e lanu hinehina pe ‘uli’uli honau kilii, masiva pe tu’umalie; ko e sosaietii ‘oku ne tokanga’i ha taha pee pea ka faikovi ‘a e tokotaha koiaa pea ‘oku totonu ke liliu ‘a e sosaietii koe’uhi ‘oku natula sai pe ‘a e tangataa ia pea na’e uesia (victim) ‘e he sosaietii ‘ene mo’uii; fe’au’auhi ‘oku ‘ikai ‘fair’; poupou’i ‘a e fakamaau totonu fakasosiale (social justice) hangee ko e vahe tatau ka ‘oku ‘ikai tatau ‘a e ngaue ‘oku faii, pea teke ‘a e Pule’angaa ke lao’i ‘enau fokotu’utu’uu mo tukuhau’i ‘a e kau tu’umaliee ke lahi ange; mahu’inga ange ‘a e ‘atakaii ia ‘i he tangataa mo’ene totonu ki he ‘ene koloaa pea ‘oku nau teke malohi ke ‘oua ‘e ngaue ‘aki ‘a e ngaahi koloa fakaenatula ki he fakalakalaka ‘o e fonuaa; tui ko e Pule’angaa ke lahi (size) pea ke ne fakatupu ‘a e ngaahi ngaue’angaa mo pule’i ‘a e ngaue faka’ekonomikaa; poupou’i malohi ‘a e ngaahi me’a fakaemamani lahi (globalisation) pea ke liliu ‘a e lao ‘o e fonuaa ke a’usia ‘a e ngaahi me’a koiaa, pea ko e Konisitutonee ke faka’uhinga’i pe liliu ke taau mo e taimi koiaa

Oku kau foki ‘a Tonga ni mo e fonua kehe ‘e 192 nai ‘ihono tali ‘a e UN’s Sustainable Development Goals (SDGs) 2015/30 na’e toki hoko ‘i he US. Ko e pa’anga lahi mo’oni ‘oku fakahoko ‘akii, ka ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi makatu’unga ‘oku ngaue’aki, lahi tahaa ‘a e ngaahi fakakaukau ‘liberal’. Sai pe hotau tokoni’ii ‘i he langa fakalakalakaa ka ke tau ‘a’aa ange mo siofi ‘a e ngaahi makatu’ungaa, kau ai mo e kau mataotao muli ‘liberal’ ‘e omai ‘o fakahokoo , he ko e fonua ‘a Tonga ni ‘oku ‘conservative’, hangee ko ‘etau motoo – Ko e ‘Otua mo Tonga koho tau Tofi’a. Ko e konga lahi ‘aupito ‘o e pa’anga tokonii ‘e toe foki pe ia ki muli mo e kau mataotaoo, ka tau felau’aki lahi kitautolu ‘i he ngaahi fakakaukau ‘liberal’ te  nau tuku henii.

Comments

Ko e taha 'eni 'o e ngaahi 'ulungaanga ta'e tui 'Otua, ta'e 'ulungaanga fakamolale 'a e 'liberalism'. Kuo kamata foki 'a hono faka'eke'eke 'ehe Falealea 'Amelika 'a e fefine pule koia 'i he polokalama 'Planned Parenthood' 'a ia na'e tukuaki'i ki hono fakatau atu 'a e ngaahi kongakonga 'o e fanga ki'i pepee. 'Oku 'ikai foki ha meo 'a e fefineni ia 'i he'ene faka'ikai'i matafefeka 'a e ngaahi 'video' koia na'e hiki 'e he kau fakatotolo fakapulipuli fekau'aki pea mo e hia fakalilifu ni. Ko e ngaahi fakamo'oni 'eni kuo ma'u 'e he Falealea 'o makatu'unga ai 'a e faka'eke'eke. Ko e polokalama ni ko e 'non profit co.' pea 'oku fakapa'anga 'aki ia 'a e $500 miliona 'a e pule'anga ko e 'income tax' 'a e kakai 'Amelika 'i he ta'u kotoape. Kuo fakavahenga 'a e fefine taki ni, 'aki $6kilu 'i he ta'u mo e kau ngaue kehe meihe pa'anga tokonini, ka 'oku 'ikai ngofua he ko e 'non profit'. Na'e fakamole 'a e $53miliona ki he 'furniture' kalasi 'uluaki 'a e 'ofisini. Na'e fakamole 'a e laui miliona ki he ngaahi fonua 'i 'Afilika ke poupou'i 'a e fakakaukau 'o e fakatotama. Na'e fakamole 'a e laui miliona ki he ngaahi fonua 'i saute 'Amelika ke poupou'i 'a e fakakaukau 'o e fakatotama. Fakamole laui miliona ke tokoni'i 'a e kemipeini 'a e fili fakafofonga 'a e kau 'liberalism'. Na'e 'uhinga 'a e pa'anga tokoni ko'eni ke tokoni'i 'a e kakai fefine koe'uhi ko 'enau tangi 'o pehe 'oku 'ikai ke nau ma'u ha pa'anga fe'unga ke totongi'aki e 'service' ke to'o 'enau pepee 'aki ha ngaahi 'uhinga 'oku fakalao. Koe 'Otuaa mo Tonga, ko hotau tofi'a ia.....SAIA