You are here

Talanga 'i he lea faka-Tonga

Ta’ofi ‘e Tupou VI a Tonga mei he CEDAW

Nuku'alofa, Tonga

‘Etita,

‘Oku fakafeta’i mo fakamalo ‘a e Tonga kotoa pee ki he ‘Otua ‘i he lava lelei mo faka’ofo’ofa ‘a e hilifaki kalauni ‘o e Tama Tu’i ko Tupou VI ‘i he ngaahi uike ni. Na’a ku tokanga mo mahu’inga’ia ‘aupito ‘i he taimi na’a ne fuakava ai ke tauhi ‘a e Konisitutone mo e Lao ‘o Tonga ke ma’oni’oni. ‘Alu ‘a ‘eku manatuu ki he uike atuu ‘i he ‘ene tu’utu’uni ki he Kapineti ke holomui meihe teu fakamo’oni ‘a Tonga he CEDAW, he ko e toko tahamano tupu ‘o e kakai ‘o Tonga ni na’a nau tohi tangi ange ke ‘oua ‘e kau ‘a Tonga ni ‘i he CEDAW, pea koia pe foki ‘oku ‘i ai ‘a e mafai fakalao ke fakahoko ha talite, fakatatau ki he Kupu 39 ‘o e Konisitutone ‘o Tonga ni.

‘E ‘i ai pe foki ‘a e ta’efiemalie pe loto mamahi lahi ia ‘a e kau poupou ‘o e CEDAW ‘i ha ngaahi ‘uhinga kehekehe pee, kau ai koe konivesio ‘a e CEDAW kae ‘ikai koha talite. ‘Oku mahu’inga ‘aupito ke tau toe fekumi lahi mo lelei ange ki hono ‘uhinga ‘o e konivesio mo e talite, he ko e ongo lea ni ‘oku na ‘uhinga tatau pee. Totonu foki ke ‘oua ‘e fai ha holomui ‘a Tonga ni ia ‘i hono fokotu’u ‘a e ngaahi lao ke a’usia ‘a e taumu’a fungani ke ‘oua ‘e fai ha filifilimanako fekau’aki mo e totonu ‘a e kakai fefinee, hangee ko e ‘property/land rights’, ka ko e ngaahi totonuu kuopau ke fakatatau pee mo e lau ‘ae Folofola.

‘I he uike faka’osi ‘o Sune ‘o e ta’u ni, na’e hanga ai ‘e                                                                                                                      he Fakamaau’anga Lahi (Supreme Court) a’e US ‘o faka’ataa ke mali pe ha fefine moha fefine, pehee kiha tangata moha tangata, neongo ‘oku te’eki tali ‘e ‘Amelika ‘a e CEDAW, hangee ko Tonga ni, pea te’eki tali ia ko e lao ‘e he Fale Alea ‘o e US, ka ko e faka’uhinga’i fakalao ia ‘o’enau Konisitutonee. Ko e lesoni lelei ‘aupito ‘eni ke tau tokanga lelei kiai na’a huu mai ha lao pehee (hangee ko e US) ‘o tali ‘i Tonga ni. Ko e me’a malie ‘eni pe ‘e veteki fakalao feefee’i he kuo ‘osi kamata ke fai ‘a e ‘eke fakalao ia ‘a e kakai US ‘e ni’ihi ke fakangofua ke mali ha fefine ‘e ua moha tangata pee ‘e tokotaha, he koe totonu ia ‘a e ongo fafinee kena mali pee, pea na toe mali moha tangata. Toe ‘i ai foki mo e onoongo ia ‘e a’u ki he mali tokolahi (polygamy) ‘a e ‘eke fakalaoo, koe’uhii ko e kumi ‘a e ngaahi totonuu takitaha (equality mo e human rights). To e fakaloloma tahaa ko e ma’olunga ange ‘a e totonu ‘a e tangataa ia (hangee ko e same sex marriage) ‘I he ‘ete totonu ki he ‘ete tui faka-lotuu (religious belief rights). Ko e fee leva ‘a e tatau (equality) ‘oku taukave’ii pea mo e totonu ‘a ’ete tui faka-lotuu, ngali ‘oku fai pee ki he lau ‘a e ma’u mafaii.

Kapau ’e fakamo’oni ‘a Tonga ni ‘i he CEDAW, fakataha mo e ngaahi ‘reservations’, he ’ikai lava ‘e Tonga ni ia (neongo ko e fonua tau’ataina kakato – ‘sovereign state’) ‘o matu’uaki ‘a e teke faka-mamani-lahi/UN mo e ngaahi faka’uhinga’i fakalao, ke tau to’o ‘a ‘etau ‘reservations’, neongo ‘a e lotolahi mo poletaki malohi ‘eha ni’ihi ‘e ‘ikai teitei tukulolo ‘a Tonga ni ia kiha fonua pe, UN, he ‘oku tau fu’u si’isi’i. Ko e fonua malohi taha ‘i mamanii ‘a e US, kuo ‘ikai tene lava ‘eia ‘a e ngaahi teke malohi ko’eni mo hono ngaahi faka’uhinga’i fakalao fakaeonopooni (post-modernism/contemporary) ‘o e ‘equality mo e ‘human rights’,  he kuo mu’omu’a ‘a e faka’uhinga’i fakaetangataa ia (humanism) ‘i he lau ‘a e Folofolaa.

‘I ‘Amelika, ‘oku fiefia lahi ‘a e ngaahi kautaha lalahi ‘oku fakatupu mo fale’i hono ngaue’aki ‘o e pa’anga pea mo e laoo, he ‘oku toe ‘i ai ‘a e ngaahi halanga pa’anga fo’ou ‘e ma’u mei hono fakalao’i ko’eni ‘o e ‘same sex marriage’. Ko e pa’anga foki ia ko e sevaniti lelei ka ko e pule fakatu’utamaki, pea ke tau lotu mo hufia lahi ‘a e kakai Tonga kotoa pee ke ‘oua ‘e fakamu’omu’a ‘a e pa’angaa ha taimi ‘i ha ‘ate me’a pee, na’a tau hangee ko Siutasi.  

Sione Tu'itupou Fotu

Comments

Hail & Long Live Tupou VI. Ko e me'a mahu'inga taha heni ko 'etau ma'u ha tu'i fo'ou pea 'oku ne fakahaa'i ki he Tonga kotoa pe, pea mo mamani lahi 'a 'ene loto 'apasia kia Sihova, pea mo 'ene kei molomolomuiva'e 'i he hala na'e ha'elea 'ehe tama tu'i 'uluaki, Tupou 1, 'a ia na'ane tali 'a e lotu faka-Kalisitiane ki Tonga ke mo'ui ai 'a hono kakai. Hange ko e me'a 'oku me'a kiai 'a Fotu, neongo 'oku 'ikai fakamo'oni 'a 'Amelikani ki he CEDAW ka 'oku kei malava pe ki he pule'anga ia ke fakahoko 'a e ngaahi me'a ko'eni 'oku fai ai 'a e felauaki. 'I he fakangofua ko'eni 'o e mali faka-sotoma 'i 'Amelikani kuo kamata ke 'asi hake 'a e ngaahi palopalema lahi fekau'aki pea mo e lotu (Kalisitiane etc.). Kuo fakapapau foki 'a e ngaahi siasi lahi ia 'i 'Amelika ni he 'ikai ke nau fai 'enau tolu ha mali faka-sotoma. Ka ko hono 'uhinga kuo faka'ata 'ehe fakamaau'anga, 'e lava foki ke to'o 'enau laiseni 'non-profit company'. Na'e toki tautea fakavalevale ha ongomatu'a Kalisitiane ki he $tahakilu tupu ko'ena fakafisi ke tekoleiti ha fo'i keke mali 'aha ongo mali faka-sotoma. Ko e fe leva totonu 'a e kakai lotu ia. Kuo fuakava foki ha kau faifekau tokolahi ia he 'ikai ke nau fai 'enau tolu ha mali faka-sotoma tatau aipe ngaue popula pe ko e to'o honau lakanga faifekau.'Oku tau fakafeta'i ko e ha meihe finangalo 'o Tupou VI 'a 'ene 'apasia kia Sihova. Long Live Tupou VI......SAIA

The Catholic Church leaders have no credibility when one of their leaders can make an outrageous statement reported in the media saying "women were not born equipped to be leaders, their brain does not have the capabilities as a man's does to be able to lead, women should know their place and it's not being leaders but followers." This was reported in the media with the Catholic church leader's name making the statement. That really says it all on where they are at, it was a disgraceful statement and demeans all women. I'd love him to have said that to Helen Clark or Margret Thatcher, and will the same Catholic leaders fly in Air NZ's jets when the captain is a woman?