One nomination for Tonga's next Prime Minister was submitted in a sealed envelope to parliament today, 22 December.
The Chief Clerk of the Tongan Parliament, Ms Gloria Pole'o, said that the nomination was tabled by the People's Representative for Ha'apai Constituent No. 12, Vili Manuopangai Hingano.
She said that the name of the nominee could not be made public until the election day when the 26 newly elected members of parliament will vote in a secret ballot to decide who will be the next Prime Minister.
Meanwhile, a spokesperson for a group of seven independent PRs, 'Etuate Lavulavu, told Matangi Tonga last week that the independent PRs and the nine Nobles' Representatives had agreed to nominate Samiu Vaipulu, the Vava'u PR for Constituent No. 15 as their nominee for Prime Minister. Vaipulu is currently the care-taker Deputy Prime Minister.
The independent People's Representatives are Samiu Vaipulu, Fe’ao Vakata, Saia Piukala, ‘Etuate Lavulavu, Siaosi Sovaleni, Poasi Tei and Vili Hingano.
The nine Nobles' Representatives are: Lord Nuku, Lord Ma'afu, Lord Tu'iha'ateiho, Lord Tu'ivakano, Lord Fusitu'a, Lord Tu'iha'angana, Lord Tu'ilakepa, Lord Tu'I'afitu and Lord Vaea.
A second nomination is expected to come from the 10 elected members of the Democratic Party of the Friendly Islands (DPFI), whose affiliates are ‘Akilisi Pohiva, Semisi Sika, ‘Aisake Eke, Mateni Tapueluelu, Pohiva Tu’ionetoa, Semisi Fakahau, Penisimani Fifita, Tevita Lavemaau, Veivosa Taka and Vuna Fa’otusia.
If there are only two nominations then the Parliament's election of their Prime Minister should require only one round of voting. If more than two nominations are submitted, then a second round of voting will be required.
Gloria said that the closing time for nominations is 4.30pm tomorrow, 23 December. After the nominations close the Interim Speaker, Lord Tupou is expected to announce the election date.
There is speculation that Tonga may have a new Prime Minister by Christmas Eve.
Comments
Mahalo pe kuo kamata ke
Mahalo pe kuo kamata ke mahino mai 'a e 'unfair' 'a e sisitemi fo'ou 'oku tau ngaue'aki. 'Oku ha mahino heni 'a hono fakapipiki mai 'a e kau fakafofonga 'o e kau nopele ke kau he fili 'o e palemia koe'uhi ko 'enau mape'e kotoape kinautolu kiha toko taha 'oku nau loto ke palemia. ko e 'osi ia 'a e fili palemia. Fakatatau ki he lau 'a Lavulavu, kuo fakataha 'a e Tau'ataina mo e kau nopele 'o tukumai 'a Vaipulu ke palemia. Ko e 'unfair' 'o e me'a ni koe'uhi he ko e kau fakafofonga nopele ia 'oku 'ikai ko e fili 'ehe kaka. Pea ko e taimi koia 'e vaeua ai 'a e kakai, pea toki fili leva 'e he kau nopele 'a e tokotaha koia 'oku nau loto kiai ke palemia. Ko e 'unfair' 'o e fa'ahinga founga ko'eni 'oku tukumai 'e Lavulavu, he te nau fili pe 'enau ha taha 'e lelei ki he fiema'u 'a e kau nopele, pea mo e hou'eiki, 'o 'ikai ki he lelei fakalukufua 'a e kakai 'o Tonga. Kuo tau lau'ilo kotoape ki he launga 'a e kakai fekau'aki mo Samiu Vaipulu 'i he ta'u 'e 4 kuo hili, pea 'oku lolotonga launga'i mei Vava'u fekau'aki mo e fili kuo toki 'osi. 'Oku 'ikai tokanga 'a e kau nopele ia mo e Tau'ataina ki he lekooti 'o Vaipulu, pe ngalingali tene fakalele 'a e fonua ki ha tu'unga 'e fakafiemalie, pe ha taha ngalingali 'e fakatupumelino ki he kakai 'o e fonua. 'Oku nau fekumi kiha taha hange ko Samiu ke palemia, koe'uhi ke nau fa'u ha pule'anga 'e lava ke fai pe 'a e me'a 'oku loto kiai e hou'eiki ke fai. 'I he'emau vakai atu mei muli ni fakatatau ki he lekooti 'o Samiu 'i he ta'u 4 kuohili. Ne lahi ange 'ene fakafetau ki he ngaahi kaume'a 'o Tonga talu mei tuai, hange ko NZ, Australia etc. 'Oku ne poupou'i lahi 'a e pule'anga China, pea 'e lava ai ke hu ki Tonga 'a e ngaahi fakakaukau ta'efaka-kalisitiane, communist etc. 'Oku mau tui 'oku 'ikai koha palemia lelei 'a Samiu ki Tonga ki he lelei fakalukufua 'a e fonua, kae me'apango kuo 'osi 'i ai 'etau konisitutone fo'ou. Kapau 'e Palemia 'a Samiu, he 'ikai ngata pe 'a e fakame'apango'ia 'a e kakai koia te nau fili, ka ki Tonga kotoa. Na'atau pehe ko e 'system' fo'ou 'e fakafiemalie mo fakatupu melino, ta 'oku hange pe ha uaine fo'ou 'oku 'utu ki ha hina leta motu'a. 'Good Luck Samiu ......... SAIA
'Oku ikai ko ha palopalema 'a
'Oku ikai ko ha palopalema 'a e hou'eiki nopele pe ko e sisitemi … Talu mei tuai, 1875, mo e ma'u sea 'a e houeiki nopele 'i he Falealea 'o Tonga, malu ai hako tupu 'o e fonua. Ta'u eni 'e 139 mo 'enau fa'u lao he Falealea, ki he ma'uma'uluta mo e lelei fakalukufua 'a e kakai mo Tonga …'Oku 'ikai ko ha sistemi fili faka-paati 'eni, pea tuku 'a e 'ai paati he 'oku siokita, pea fakatupu ke mavaeua ai 'a e kau Fakafofonga.
'Oku mau tui mo'oni 'ikai toe veivei ua, pea ke to'o 'a e loto kovi kia Samiu Vaipulu, 'oku mahulu atu mo tu'u makehe 'a e lekooti ngaue 'a Samiu 'i he Falealea mo e Pule'anga 'o Tonga, mei ha toe taha 'i he kau Fakafofonga 'e toko 17 'a e kakai, pea 'oku tuha, 'ikai filifili manako, 'a e fokotu'u 'e he kau Fakafofonga mei he tepile 'a e hou'eiki kae pehe ki he kau Fakafofonga mei he tepile 'a e kakai, pea 'oku tonu 'aupito 'a hono fokotu'u 'o Samiu Vaipulu ko e taha 'o e ongo kantiteiti fili, ki he Palemia 'o Tonga.
Ta'u 'e 21 'a e Fakafofonga Falealea 'a Samiu Vaipulu ko e fili 'e he kakai, pea ko e ta'u 'e 21 lavame'a mo e ngaue 'osi kiavelenga ma'ae kakai 'o e fonua. Kuo ne hoko ai ko e 'uluaki tu'a ke Sea he Komiti Kakato 'a e Falealea. Lava lelei e fatongia koeni pea maau mo nga'unu ki mu'a e ngaahi alea mo e tipeiti 'i he Falealea he taimi ko ia. Kuo ne faifatongia ko e Minista Lao, pea toe le'ole'o he lakanga 'Ateni Seniale. Taki he alea'i mo e totongi huhu'i ngaahi famili mamahi mei he Princess Ashika. Lava lelei mo ma'ongo'onga fai fatongia ko e Minista Lao he taimi koia. 'I hono 'analaiso, fatu mo fa'u e lao ki he liliu 'o e konisitutone ke malava ke fakahoko 'a e finangalo 'o 'Ene 'Afio Siaosi Tupou V ke fakahoko 'a e liliu 'i he fili Falealea 2010 . . . Memipa he Komiti Liliu faka-politilikale hili e pekia 'a e Tu'ipelehake ('Uluvalu) pea ne fokotu'u ai 'e Samiu pea tali 'e he FaleAlea ke tokolahi ange 'a e sea 'o e kau Fakafofonga 'o e kakai 'i Falealea pea hiki hake 'o sea 'e 17 ka e hiva pe hou'eiki Nopele … Hoko ko e Minista 'o e Infrastructure ta'u fa kuo hili, fakahoko ai 'a e ngaue infrastructure lekooti pea lahi taha he histolia 'o Tonga ni. Kuo fakafofonga'i 'e Samiu Vaipulu 'a e Falealea mo e Pule'anga Tonga he ngaahi fakataha fakavaha'a Puleanga kehekehe kau ai 'ene fokotu'u pea alea'i 'o tali pea hoko 'a Tonga he 1988 ko e memipa he APPU (Asia Pacific Parliamentarian Union) ko e mokoi 'a e La'a kuo Unga Fonua, Taufa'ahau Tupou IV … Sea he Komiti faka-'ekonomika 'a e ACP-EU (Economic Development Committee ACP-EU), afe mai ai tokoni fakapa'anga kehekehe ki Tonga ni. Alea'i ongo vakapuna mei Siaina 'omi ta'e totongi 'ikai totongi ha peni 'e taha, lolotonga fai fatongia ongo vakapuna 'i Tonga ni he taimi ni pule'i he'e motu'a Tonga kautaha Tonga … Hoko ko e Minista Energy pea fatu 'ene visone mo kamata'i alea ke peseti 100 'a e fa'u 'uhila 'a Tonga ni mei he la'a moe matangi ki he ta'u 2020.(100% Renewable Generation 2020).. Tokoni Palemia mei he ta'u 2011 ki he lolotongani. Ko e tokotaha Fakafofonga mo ngaue fakalao pea kuo ne 'osi ngaue fakalao 'i he Fakamaau'anga Polisi, Fakamaau'anga Lahi pea pehe ki he Fakamaau'anga Tangi …. Koe konga si'I pe ena 'a e lavame'a 'a e Fakafofonga Falealea ko Samiu Vaipulu.
Mahino ta'e toe veivei ua, fatongia kotoa kuo tuku atu kia Samiu ke ne fakahoko, ma'ae lelei fakalukufua 'a e kakai 'o e fonua, kuo ne fakahoko ki he lelei taha, koe tuku falala mo e 'amanaki 'o e fatongia 'oku 'ave ki a Samiu kuo ne fuesia mo hili hono uma pea 'oku malava mo e ola lelei.
Mei he Tu'a ki he Fakafofonga Falealea ki he lakanga Tokoni Palemia, ta'u 'e 27 ngaue ma'ae lelei fakalukufua 'a e kakai katoa 'o Tonga, ka hili e paloti, kuo Palemia 'a Samiu Vaipulu, tonu 'aupito pe ia … paloti falala'anga ki he tokotaha ngaue malohi mo falala'anga … 'Oku sai pe hina leta motu'a ia, kae 'utu ha vai 'oku ma'a, pea tukuaa e 'utu uaine 'uli, uaine loi, uaine laukovi mo e uaine ta'e fakalotu, he Saia e …
Kava koe kilia mei faa'imata.
'Ei Sanft, Faka'ofo'ofa ho'o
'Ei Sanft, Faka'ofo'ofa ho'o 'omai lekooti lelei 'o Samiu, pea ko e me'a ia 'oku fiema'u ai 'ehe Matangi Tonga ketau 'comments' 'i he'enau nusipepa. Ko e me'a pe 'oku ne ki'i fakamele'i ho'o fakamatala ko ho'o pehe 'oku ou lotokovi mo lau kovi kia Samiu. Ko 'eku lave atu pe 'i he 'dark side' 'o Samiu, pea na'e 'ikai te u kapekape. Na'aku ngaue'aki fo'i lea ''Good luck Samiu' ke mahino 'oku 'ikai te u lotokovi, pe 'ita 'ia Samiu 'oka Palemia he ko e fili ia 'a e kakai kehe. Ko e li atu pe 'eku ngaahi fakakaukau he 'oku tau fiema'u 'the best ' ke taki hotau fonua, ka koeha pe hono ola, kovi, pe lelei, ko 'etau Palemia kotoa pe ia. Ko hono 'uhinga ia na'aku 'ai ai 'Good luck Samiu'. Ko e talanoa 'o e hina leta motu'a, pea mo e uaine fo'ou meihe tohitapu. Ka 'i ai ha uaine fo'ou 'e 'utu kiha hina leta motu'a, pea ko e me'ape 'oku hoko ko e pa 'a e fo'i hina leta motu'a 'o 'osi 'a e uaine fo'ou mo faka'ofo'ofa ki tu'a 'o ta'e'aonga, he kuo popo fo'i hina leta motu'a ia. Na'atau pehe ko e konisitutone mo e sisitemi fo'ou tene 'omai ha lelei ma'ae fonua, ta ko e me'a motu'a aipe. Ko e ta'efiemalie aipe 'a e kakai ki he founga pule'i mo e fakalele 'o e pule'anga, 'Oku ou 'ilo ko hoku 'cousin' ko e, ka na'a saiange keke ki'i muimui mai keta hu ki falelotu,ka 'ikai teu fakafoki ko e mo Samiu mei Vava'u lahi.....SAIA