Tau faka-Pilitania mo faka-'Amelika

'Etita,

Faka'apa'apa mo fakamālō kia kinautolu e kau tufunga 'o e Temokalati Tongá ka e 'oatu mu'a ha okooko na'a 'aonga ki he tataki 'oku mou fai ki he liliu fakatemokalati 'oku lolotonga fakahokó.

Taha e ngaahi me'a 'oku 'oku fai ai e felaulauhí koe tu'unga e Palēmiá pea mo 'ene Kapinetí. Fokotu'u mai 'e he ni'ihi ke tuku ki he kakaí ke nau fili e Palēmiá. Toe fokotu'u 'e he ni'ihi ke kau mai mo e Fakamaau Lahi, 'Ateni Senialé, mo e ngaahi lakanga kehe ke fili 'e he kakaí.

'Oku mahino mai ho'omou fekumi ki he lelei tahá 'aki 'a e fiema'u ke 'oua na'a tau ohi 'ata'atá pē 'a e sisitemi Pilitaniá 'o hangē ko ia kuo mou 'osi kamata'í.    Ka 'oku 'i ai mo e kakapa ke faka-'Amelika, 'o hangē ko ia ko e fokotu'u ke fili 'e he kakaí e Palēmiá, pea toe fao atu e feinga liliú ki tu'a-'Amelika 'o hangē ko ia ko e feinga ke kau e kakaí hono fili e Fakamaau Lahí pea mo e 'Ateni Senialé, 'a ia 'oku 'ikai ke pehē 'a 'Amelika ia.

Fokotu'utu'u atu:  Fēfē ke tau muimui pē he founga faka-Pilitaniá, 'aki  hono fili 'e he kakaí honau kau Fakafofongá, pea fili 'e he kau Fakafofongá 'a e Palemiá.

Pea tau faka-'Amelika leva he taimi ko é 'e fili ai 'e he Palēmiá 'e ne kau Minisitā ki he Kapinetí.

Founga faka-'Ameliká - 'Oku tapui 'e he Konisitutone 'Ameliká ke fili 'e he Palesitení  ha mēmipa 'e ne Kapinetí mei ha mēmipa 'o e Falealeá (Congress).  Pea ko e ni'ihi eni e ngaahi 'uhinga lelei ki he founga faka-'Ameliká:

i) 'Oku 'i ai e 'amanaki e lava 'e he Palesitení 'o to'o mai e kau mataotao, kau falala'anga, pe lelei taha 'o e fonuá ke nau fakalele 'a e Pule'angá kae 'oua 'e fakapukupukusi'i pee fili e kau taki Potungaue 'o e fonua mei kau Fakafofonga Falealea.

ii) 'Oku 'i ai e 'amanaki ko e ni'ihi mei tu'a Falealeá te nau tau'atāina ange mei he ngaahi ha'i 'o e ngaahi  tui pea mo e fakafa'afa'ahi e ngaahi paati fakapolitikalee, ka e lahiange 'enau ngāue ki he lelei fakalūkufua 'a e fonuá (common good).

iii) 'I ai e 'amanaki 'e lahiange tokanga 'a e Palesitení ki he kakai 'o 'ikai ko 'ene popula ki he Falealeaa pe ko 'ene paatii.

iv) Na'e feinga e kau tufunga temokalati 'Ameliká ke 'oua na'a nau 'efihia he fo'i palopalema fakapolitikale ko eni - ko ha Palesiteni angavaivai, ke 'oua na'a pule'i ia 'e he Falealeá; pea kapau ko ha Palesiteni angamālohi pea ke 'oua te ne pule'i 'a e Falealeá.

v) He 'ikai hoko e me'a 'oku hoko 'i Tonga 'a ia ko e ua 'a e vahe e kau fakafofonga Falealea 'oku nau toe Minisitaá - kehe pē vahe ko e Fakafofonga Falealea pea toe kehe pe vahe ko e Minisitā.

'I he hili ko ia hono fili 'e he Palesitení 'e ne kau Taki Potungauee (Sekelitali Pule), 'oku tuku mai leva ki he Senatō ke nau pāloti pe 'e tali pe ta'etali 'e ne kau Kapinetí. 

'Oku taaitaha ke ta'etali 'e he Senatō e fili 'a e Palesiteni 'ene kau taki Potungaue (tukukehe ka ne fai hia ha taha ne fili). 

Ko hano fōtunga 'i ha Pule'anga faka-Tonga

Ko ha Palemia fo'ou 'e fili hili 'a e fili Falealea 'o e ta'uni  'oku totonu ken e fili 'ene kau Minisitaa mei tu'a Falealea.

'Oku tokolahi e kau mataotao 'o Tonga 'oku nau ngāue 'i he ngaahi kautaha fakamāmani lahi, 'i ai e  kau Toketa Filōsefa (Ph.D) 'oku nau ngaue 'i he Pule'ang pea moe ngaahi Kautaha Taautahá, pea 'oku nau 'atā faka-politikale 'o  'ikai ha'i kinautolu 'e he ngaahi paati pee te nau ngaue'aki honau mafai ke feinga ai ki he fili ka hoko (campaign).

Faka'amu pee 'e 'omi 'e he 'Eikii ha poto mei 'olunga, “he ko hono anga tu'umu'aa ko e ma'a, pea hoko ai mo 'ene melino mo 'ene anga faka'atu'I, 'o taka fakaoleole, o mohu manava'ofa, pea fuhi ai 'a e fua lelei, pea 'ikai ngutungutuua, 'oku 'ikai momole 'olunga.  Pea ko hono fuaa ko e ma'oni'oni, ko hono too oku fai 'i he melino 'e kinautolu oku fakatupu melinoo.” (Semisi 3:17,18).

Tevita Vaikona ('Uiha)

Senituli Penitani (Nomuka)

'Aositelelia