'Etita,
Kataki mu'a kae fakahoko atu e fie tokoni ko'eni 'o fekau'aki mo e loto mamahi mo e launga he tute 'o e koloa hu ki Tonga.
Kuo 'osi fai ki ai e felauaki pea 'oku mahino mai ko e me'a pe 'e 2 kuo fakapapau'i 'e hoko 'i he'etau mo'ui takitaha. 'Uluaki kuopau pe ke tau mate, pea ko e ua, kuopau pe ke tau totongi tute.
Ko e loto totonu 'o e tangata ia ke ma'u ha totongi lahi taha, kae 'ikai ke fai ha hela hono ngaue'i. Pea ko e ta'u 'e tolu 'eku hoko ko e tokoni pule ki he Custom Division 'a e Pule'anga Amerika Ha'amoa ne u ako ai e ngaahi tefito'i 'ulungaanga ko'eni mei a kinautolu 'oklu hu koloa mei Tu'apule'anga ki Pago Pago. Ko e tefito'i fakakaukau mo e faka'amu 'oku fakafekiki'i, tatau pe 'ehe kau Pisinisi mo e taautaha, ko e feinga lahi ke humai 'enau koloa kae 'oua totongi ha ha tute ia ki he Pule'anga.
Ko e launga lahi 'oku ou fanongo ki ai koe "fu'u totu'a e tute pea 'e fefe ai ha'amau mo'ui". Ka 'i he'eku feinga atu pe koeha 'enau fakakaukaku ki he tu'unga 'oku totonu ke 'i ai e tute ko e tali kehekehe kotoa kae afe pe ki he fo'i taumu'a ke 'oua pe toe totongi ha tute ia. Kae hange ko 'eku lau ki he mate, kuopau pe ke totongi e tute he ko e ma'u'anga pa'anga lahi mo pau ia ki he ngaahi fakamole 'a e pule'anga tatau aipe pe ko e fe fonua 'oku ke nofo ai.
Ko e tute 'oku totongi ia ko e peseti 'oe 'Inivoisi (Invoice). Ko e lahi 'o e peseti tute 'oku kehekehe pe ki he koloa kotoa. Pea ko e peseti Tute na'e fakafuofua ia mei he Department of Treasury mo e Department of Commerce pea fakahoko he loto ki ai 'a e Fono (Falealea). Ko e soda mo e inu kehekehe 'oku 100% hono Tute heni. Ko e alcohol mo e tapaka 'oku 150%, pea ko e me'a tau mo e mahafu 200%.
Ko e ngaahi koloa fakataaau taha (household-effects) 'oku 'ikai Tute ia heni. Ka 'oku pau pe ke totongi e Port Fees, Inspection Fees, Storage Fees, 'oku mahalo ki he $50 hono katoa.
Ko 'eku palopalema mo e kau pisinisi ko e faihala 'eku kau ngaue 'o 'ikai tohi ke totongi e tute totonu. Fakafuofua ange ki he me'a ko'eni. Ko e Container fute 20 soda 'e taha kapau 'e hao ki tu'a mei he Custom 'o 'ikai totongi e tute, ko e mole 'a e Pule'anga ko e $7,000. Ko e tupu 'a e Kolea ia hono fakataua atu 'e a'u pe ia ki he $10,000. Pea ko 'eku fakakaukau atu, 'oku 'ikai ha lelei ia ki he ki he kakai, ko e lelei kotoa ia 'e inu pe 'e he kau Pisinisi. Ko 'enau mole pe ko e kai ho'ata 'a e kau ngaue Custom.
Ko 'eku palopalema mo e kau taautaha 'oku lahi mo ia. Ko e tu'uta mai 'a ha fine'eiki mo 'ene container vala pea talamai ko e vala pe ki he'ene fanau mo e kainga. Ka 'oku ou 'osi 'ilo'i pau ko e famili 'eni 'oku nau fakakaikai e fea he 'aho kotoa. Ko e ha'u ha'a ki'I motu'a mei Tonga 'o kole ko 'ene ki'i fo'i talo na'e ha'u mo ia ki he fatongia honau Siasi. Pea fakahifo mai ko e puha talo 'e 6. Koe fakama taha ko 'eku takjai mai 'a'aku he efiafi 'oku fakatau atu e talo ia he maketi he ve'ehala. Ko e 'ai ai e matamata lelei pe ko e talo mei Tonga 'osi tohi he puha pea toe fakatau atu pe hoku ki'i maketi hoku 'api. Ko e kole mai ke faka'atu'i ko e ki'i va'a papa ke faka'osi 'aki hono fale, pea ko e 'aho pe 'e taha 'oku tala mai he letio e fakatau papa ma'ama'a pea fakamo'oni ki ai mo e motu'a pe ko e na'e kole mai ke tukuange 'ene container ko e langa fale.
Ko e Tute ia kuopau ke fakahoko. Ko e ma'u'anga pa'anga 'eni 'a e Pule'anga ki hono fakahoko honau fatongia hange ko e tanu 'o e ngaahi hala, fatito'o ki he fale mahaki pea mo e totongi 'o e kau ngaue fakapule'anga. Pea ko Tonga, 'oku pau ke fakapapau'i 'e lava ke fakalato e hiki vahenga fakavalevale na'e fakahoko. Kapau 'oku mou pe he 'oku fu'u mamafa e tute pea mou feinga ke lesisita ho'omou launga mo e 'ofisi ho'omou fakafofonga he Falealea ke fai ai hano alea'i.
Sione Lousiale Kava
mjfoster [at] samoatelco [dot] com
