'Etita,
'Oku kei pukupuku pe 'ilo 'a e kakai' ki he ngaahi fokotu'utu'u' ko e 'ikai fakama'ala'ala mai mei he tafa'aki fakamaama lao 'a e pule'anga 'a e tu'unga 'o ha ngaahi fokotu'utu'u fo'ou mo e 'uhinga 'o e fakaangaanga fo'ou'.
Te u ki'i lave nounou pe ki he "Tute" he kuo lahi e taalanga ki ai' mo e pehe 'oku mamafa pe ta'e'ofa tokua e totongi'. Ko Tonga pe he pasifiki' 'oku nau kei ngaue'aki e founga (Lao) Tute kuo mavahe mei ai e ngaahi fonua'. 'Oku kei ngaue'aki 'e Tonga 'a e Tute 'oku ui koe Tute fakafuofua pea 'oku 'uhinga eni 'oku 'ikai ha fakamahu'inga tu'upau ka 'oku 'i ai hono fika te u fakataataa'aki. Ko e ($1.00 ki he $10.00) ma'ulalo mo ma'olunga taha hono fakamahu'inga 'oha koloa hu mei muli. Ko e founga ko'eni' 'oku 'oange 'a e malohi (authority) ki he 'ofisa (customs) faifatongia ke ne ngaue'aki hono fakamahu'inga 'o e Tute, 'e lava pe ke fakamahu'inga kamata mei he $1.00 pe 'e $10.00 pe 'i he vaha'a 'o e ma'olunga taha' mo e ma'ulalo taha' koloa pe ke nofo 'i he vaha'a koia'.
Ko e maumau 'o hono ngaue'aki 'o e founga ko'eni' he 'oku 'ikai faitotonu e kau 'ofisa (customs) Tute' pea toe filifimanako he taimi lahi 'enau founga'.
Ko e fakamatala 'oku ou fai' he ne u ngaue 'i he tafa'aki ko'eni 'i he US mo e UK pea mo e Middle East 'i he 'eku ngaue (US Custom Broker) fakavaha'apule'anga ko e fakafofonga'i e ngaahi kautaha fakatu'apule'anga 'i hono fakahu mai 'enau koloa ki US mo hono tuku atu ki tu'apule'anga e ngaahi koloa mei US. Ne u 'a'ahi atu ki Tonga he 80s peau fakatokanga'i ai 'e too nounou ko'eni' peau fakatumutumu he na'aku 'ilo 'oku fai pehe pe mei 'olunga (Pule ki he kau Kalake ma'ulalo).
Ko e pa'anga lahi 'oku fa'o 'e he kau 'ofisa fai Tute ka 'i he tohi tali totongi 'oku kehe ia, 'a ia 'oku mahino 'i he founga ko 'eni' 'oku fua 'e he pule'anga' 'a e kakaa 'ae kau Civil Servants 'i he va'a ko 'eni. 'Oku toe kaunga hia foki moe kakai pisinisi 'oku nau totongi lalo tepile e kau ngaue (customs) ke holoki e totongi 'enau tute pea ngaue'aki e naunau ma'ama'a ke Tute 'aki e koloa mamafa.
Kuo fuoloa hono fai kakaa'i mai e ngaue' pea ko hono 'unuaki'i 'e he PM e lao' ke tokoni ki he pule'anga kuo hange ia ha ta'e'ofa' ka 'i he tu'u 'i he kuohili' ne lahi e maumaulao 'a e kakai mo e kau pisinisi kau ai e kau fakafofonga 'o e kakai mo e kau Nopele kae fua e kanotamaki 'e he kakai 'o e fonua.
'Oku mahino 'aupito ko e kakai 'oku kaikaila 'i he mamafa 'a e Tute ko e kakai tatau pe ia na'a nau fai maheni hono totongi lalo tepile kau 'ofisa kasitomu he taimi 'oku nau fetuku koloa ai ki Tonga pea tala ko e koloa faka'api (personal effects) kae hili koia' kuo fakatau e koloa 'i maketi Talamahu 'o %1000 mahu'inga 'o e tupu.
Mate pe Tonga he Tonga!
Te u lepa he kau toki hoko atu 'amui ange
Moimoiangaha
Joshua [dot] Nehasi [at] AlaskaAir [dot] com
