‘Etita,
Fakatapu ki he Hau ‘o Tonga mo e fale ‘o Ha’amoheofo, hou’eiki ‘o e fonua, Pule’anga mo e Fale Alea ka e ‘uma’aa ‘a e Tonga kotoa. Fakamolemole ka e fakaa’u atu ha fakatalanoa hei’ilo na’a ‘aonga ki he halafononga ‘oku foua ‘e Tonga ki he kaha’u.
‘Oku ‘i ai ‘a e hoha’a ‘i he motu’ani ‘i he hā mai ‘a e ngaahi māfihunga faka-politikale ‘i hotau fonua ko e ngaahi faka’ilonga pau mo e halafononga ia ki he pule fakaleveleva pē Faka-Tikitato. Ko hono fakatu’utāmaki ‘o e founga ‘oku faka’imisi mai ‘aki ‘a e tefito’itui mo e talanoa ‘a e ‘aitolosia ‘o e Temokalati.
Ko e tefito’i ‘ulungaanga ‘o e halafononga koeni kehe mei hono uho ko e Loi ‘aki ‘a e lahi tahā, mo e talanoa ‘i he malumalu ‘o e Kakai ‘o ‘uhinga ki he kakai fakalukufua ‘o e fonua, ka ‘oku ‘ikai. Pea ‘oku toki tokoni atu leva kiai ‘a e ngaahi founga kehe ki he taumu’a tatau Ko Hono Veuki ‘a e Nofo Maau ‘a e Fonua politikale, sosiale mo hono molale.
Ko e feinga ke vaetu’u ‘a e va ‘o e kakai ‘o e fonua mei hono Pule’anga ‘aki ‘a e loi ‘o ‘uhinga ia ki he talanoa fa’u ‘o taumu’a ke fakakovi’i mo ngali kovi kihe sio ‘a e kakai ‘o e fonua.
Fakatātā, fakafepaki kihe Faito’o Konatapu ‘o lau kuo kau ‘a e hou’eiki mo e kau ma’umafai hono fetuku mai ‘o vā mo e kakai he ko kinautolu ‘oku uesia. ‘Aki ‘a e founga ko hono ‘uluaki folahi mai ‘i he ma’ungatala fakasosiale kae ‘ikai ‘i he founga ngāue totonu mo e lao.
Takihala’i ‘i hono ngaue’aki ‘o e ngaahi fakamatala ‘oku ‘ikai kakato kae ngata pe ‘i he ngaahi konga ‘oku lava mo faingofua hono fakatonulea’i ke fehu’ia mo veiveiua. Hangē koe paasipooti, Tonga-sat mo hono motuhi ‘o e uaea-maama (fibre optic) ‘o e fetu’utaki Initaneti.
Tuhu ‘a e tukuaki’i kotoa kihe ‘Ulu ‘o e fonua ‘o hangē ko hono Tu’i pe Palesiteni mo hono ngaahi kupu fekau’aki ofi hangē ko e famili mo e kaungā ngāue ofi.
‘O fakataumu’a ke veteki ‘a e nofo maau ‘a e fonua ‘aki hono fehu’ia hono fa’unga faka-politikale mo e molale ‘o hono taufatungamotu’a. Ko e taumu’a ke moveuveu fakasosiale. Fehu’ia ‘a e lotu mo e taufatungmotu’a ‘oku hiliō ai ‘a e nofo faka’ulungaanga ‘a e fonua.
Tuhu ki he Pule’anga mo ‘ene ngaahi kaveinga ngāue ‘o fakalahi ki he ngaahi ‘elia ke fa’u ha tōnounou ‘o e faifatongia. Kae tautefito kiha me’a ‘oku fekau’aki mo e kakai. Fakatātā, ko e feinga ke ‘omai ha fa’ahinga mei Fiji lolotonga ‘oku te’eki lava ‘o pule’i lelei ‘a e mafola ‘a e Covid-19. Ka ‘oku fakafōtunga mai ko e va ‘o e pule’anga mo e mahu’inga ‘o e kakai.
Ko hono laku tavale mai ‘a e fakamatala, ongoongo ‘o fakataumu’a ki he hetu’u ‘o ‘ikai mahino ha mo’oni ‘oha me’a ki he kakai. Ngaue’aki ‘a e letio, nusipepa, fetu’utaki vahaope (internet) mo e ngaahi ma’ungatala-fakasosiale (social media: facebook, youtube, tweeter etc.), ‘o fakataumu’a ke fa’u ha va ‘o e pule’anga, ngaahi mafai pule mo e kakai ‘o e fonua. Pea ‘oku ‘alu ke toe fakapoto mo olopoto ange ‘a e ngaahi peesi ‘o e ma’ungatala faka-sosiale ko ‘enau kaveinga ke veteki ‘a e nofo maau ‘a e fonua.
Kotoa ‘o e ngaahi ngāue kuou lave kiai oku taumu’a ki hono vaetu’ua ‘o e vā ‘o e mafai pule, pule’anga mo e kakai. Mole ke mama’o na’a taku ‘oku ‘ikai fiema’u ha sio fakaanga ki he ngāue ‘a e fonua ka ‘oku kehe ‘a e founga ia koia mei he me’a ‘oku hā mai mo e founga ‘oku fakahoko ‘akī. ‘Oku ‘ikai puli ‘a e fakangatangata ‘o e ivi faka-‘ekonomika ‘o e fonua ke fakahoko ‘a e ngaue ‘oku fiema’u ki he langa fakalakalaka ma’ae kakai. Ka ‘oku huluni ai ‘a e kulupu mo e taumu’a fakapolitikale ke holoki ‘a e me’a kotoa ke fakalanga ha fa’ahinga ta’emahino mo e ta’emaau ke tokoni ki he kaveinga ko hono liua ‘o e fa’unga pule ‘o e fonua ko e Pule’anga Tu’i Faka-Konisitutone.
‘I he funga ‘o e hētu’u mo e ta’emaau ‘a e fonua ‘oku faingofua leva ke hamu ‘a e mafai ‘i he founga mahino ‘e ua. ‘Uluaki, ko e to’o mei loto ‘aki hono fakaivia ‘a e ivi paloti ‘i Fale Alea ke paasi ‘a e ngaahi lao ‘oku natula fakaleveleva ki hono fakatahataha’i ‘a e mafai kiha kupu ma’umafai hangē koe Pule’anga. ‘o lomekina ‘a e ngaahi kupu ma’umafai kehē hangē ko e Fale Alea ke fakamonuka ‘a e pou tuliki ‘o e pule fakatemokalati ko e Māvahevahe ‘a e Ngaahi Kupu Ma’umafai. Ko e fakatokolahi ‘o e kau fakafofonga ‘o e kakai mei he 9 kihe 17, Lao ‘e 6 mo e fakakaukau ‘o e Tu’i Fakalāngilangi ko e afa ia ‘o e Liukava mei Loto ko eni. Ko e founga eni na’e kapa ‘aki ‘e Hitler ‘a Siamane.
Ua, ko e fakalotoa ‘o e kakai kenau fa’ao fakamalohi ‘a e mafai pule ‘o e fonuā. Ko e founga mahino eni pea ‘oku fakatefito hono olā ‘i he fakafotunga ‘a e kulupu taki ‘i he ‘osi hono ma’u ‘o e mafai pulē. ‘O fotunga kehekehe ai ‘a ‘Amelika, Lusia mo Falanise. Pea ko e ngaahi fonua na’e kapa ‘aki ‘a e founga ko eni ‘oku kehekehe kotoa ‘a enau founga fakaake ‘oe fonua mei he liukava.
Ko e fa’unga Pule Tu’i Faka-Konisitutone ‘oku Faka-Temokalati. Fa’unga Pule Faka-Lepapilika ‘oku Faka-Temokalati. Fa’unga Pule Faka-Kominiusi ‘oku Faka-Temokalati. Ko e Founga, ‘oku nau kehekehe ai. Koe fehu’i, koe fa’unga fē leva ‘oku teke kiai ‘a e lau temoklalati ‘i Tonga. Meihe to’onga ‘i he ta’u lahi, kuo fisi mai ki tu’a ‘a e ‘ulungaanga mo e halafononga ki he pule Faka-Tikitato. He ko e founga pe ia ‘e iku ki ai hono ma’u ‘o e mafai ‘i he funga ‘o e ta’emaau faka-sosiale, faka-politikale mo faka-molale. He ‘i he hili hono ma’u ‘o e mafai, koupau leva ke ‘omai ‘a e pule fakaleveleva ke faka-ma’opo’opo ‘aki ‘a e fonua. Pea ‘i he taimi lahi kuo ifo ‘a e fakaleveleva kihe ma’umafai ke toe fai ha liuvaka, ‘o Faka-Tikitato ai leva.
Faka’apa’apa atu,
‘Inoke Fotu Hu’akau.
