'Etita,
'E 'ikai pe ha taimi ia 'e 'ata kovi ai 'a e Temokalati; ko e 'fili 'e he kakai 'a e ni'ihi 'i he kupu 'o e sosaieti ke nau hoko ko e pule'anga ke nau fakalele mo tu'utu'uni 'i ha vaha'a taimi pau ki he anga 'a hono pule'i 'o e fonua. Ko e ki'i faka'ali ko 'ena 'oku ngoto-'a-noa pe ia 'i he fu'u ano lelei 'o e Temokalati.
Ko e kakai koia 'oku nau fakahoko 'a e ngaahi ouoau ta'emaau mo e tokateline fakamoveuveu na'a tau sio ai he 16.11 ko e 'ulungaanga ia 'o e pule'anga 'o e fakahaua (anarchy) 'oku 'ikai ko e Temokalati ia.
Ko e Temokalati ia 'oku ne fafanga 'e ia 'a e me'a mahu'inga ki he tangata mo e fefine 'oku ui ko e tau'ataina (freedom), pea ne toe 'oange mo e me'a 'e ua ke malu'i 'aki mo ngaue fakapotopoto'aki 'a e tau'ataina koia ko e me'a 'oku ui ko e totonu (right) mo fakamaau totonu (justice). 'I he hili ia 'oku 'omai leva 'a e me'a 'o kofukofu'i'aki 'a e ngaahi mo'oni'i me'a (institution) koia 'o e temokalati ke mafana, ko e pule ma'olunga 'a e ivi 'o e lao faitotonu (rule of just law), 'oku 'ikai ko e pule 'a e pala'ilao fusia'ua'u (totalitarian).
Kohai 'oku 'ata kovi, ko e kau sulu peia ko e na'a nau fai 'a e tutu mo e faihia, mo e faka'ai'ai pea mo fakainu 'a e faikovi ke fakahoko'aki 'a hono hunuki mai 'a e temokalati ki he fonua. Ko e pule'anga foki kuo mahino pe te nau fakakuikui taha ki he liliu pea 'oku fakanatula pe ia 'oku 'ikai ko Tonga pe, kapau 'e 'alu atu ha taha ke teke'i 'a Lei mei hono fu'u mei, ka kuo 'ilo 'e Lei 'oku 'ikai ke kei taau ke ne kei tauhi 'a e fu'u mei he 'oku 'ikai toe fua ke fafanga 'a hono famili, pea 'oku tonu fakamolale leva ke momoi 'e Lei a e fu'u mei ki he kau poto 'i he saienisi 'o e ngoue ke tanumaki ke fuafaua ke makona ai e fonua.
'Oku pehe mo e Pule'anga Siaina 'oku ne sisina 'e koloa e fonua ki he vahevahe malie 'o e kakai 'o pule'i kaano kato 'e he pule'anga. Ko e founga pule'anga koia ko e Komuniusia (communism) 'oku mokosia ia ke ne mapule'i 'a e ivi koia 'o e kepitale (capitalism), ka kuo ne fai 'e ia 'a e pisinisi 'o 'ova atu ia he palanite ni pea ko 'ene hanga hake pe 'o ui mai 'a e sotia ke sisina 'aki 'a e kau tui Temokalati. Ko e Pule'anga poto 'o Tonga 'a e kakai 'oku nau fakahoko fatongia, poto 'aupito 'i honau mala'e mo honau fatongia ka 'oku fofota pe kinautolu 'e he ngaahi mo'oni fakanatula mo e sosiale 'oku tau angamaheni'aki 'o aafe pe ia ki he 'alu kuikui mo e ngalivale pea 'oku pehe mo e kau fakafofonga Fale Alea foki.
Fakatauange pe ke 'oua na'a fakaloto si'i kiate kitautolu 'i he hoko mai 'a e ngaahi ouau kovi 'o e fakamoveuveu mo e ngaahi katoanga fakamasiva ki he fonua ke vaivai ai 'a e tui ma'u ki he liliu fakatemokalati, kae fakahoko'aki pe 'a e fouanga fakapotopoto ke 'oua tetau ngalivale pe 'ata kovi ai.
Malo
'Ofa atu mo e Lotu
Sam
