Tangata,
‘Oku fakaha mai pe ‘e he tangata ‘a e lahi ‘o e ki’i ‘atakai ‘oku kiokio holo ai, pea ‘oku ‘ikai ha ofo ai he ko ho’o vakai ‘oku ‘ikai to e lava ke mafao atu ‘o maile ‘e taha. Ko e lave kuo ke fai Mosese ‘oku ke fakae’a mai ai ‘a e masiva faufaua ho’o mo’ui lo-tolu. ‘Oku ho’ata mai mei ai ‘a e ngaahi fakatataa ‘oku ke hange ai ha vaka ta’e ‘alo mu’a. ‘Oku mau lotu atu ma’au pea mo e kau fakafofonga ‘o e kakai ke foaki mai ‘e he ‘Otua ha maama ki homou loto mo ho’omou ‘atamai mo e mo’ui koe’uhi ka e lava ke mafao atu ho’o mou vakai ki he mo’ui homou kaunga’api pea ta’ofi faka’aufuli ‘a e to’onga fulikivanu kuo mou fai. ‘Oku talamai ‘e he folofola ke mou ‘ofa’i ho’omou fili. ‘Oku mou tu’u fili ki he Pule’anga ‘i he ngaahi ‘uhinga ‘oku ‘ikai ke fu’u mahu’inga malie kiate kimautolu ‘oku mau fokoutua atu he fonua hau ni.
Ko Mosese mo e kau fakafofonga ‘o e kakai ‘oku ‘i ai ‘emau vakai atu ki ai ‘aki ‘a e ngaahi me’a ni:
i). Ko e kakai mo’ui ‘afungi he ‘oku nau fiema’u ke lava ‘a e feinga liliu ka e tu’u honau hingoa he hisitolia ‘o e fonua. ‘E malava ‘e he ngaahi mo’ui mo natula ‘afungi ‘o fakaa’u ‘a e tefito’i fakakaukau ‘oku mou taukave’i? Talamai maumau ho malanga malie, ho’o ‘ilo loloto ka ‘oku ‘ikai ke ‘iate koe ‘a ‘ofa ‘oku ke hange ha fu’u simipale tatangi pe ukamea ongo.
ii). Ko e kakai mo’ui ta’e’apasia, mo’ui sio kita pea ‘ikai ‘i ai ha mo’ui fa’a manatu. Talanoa ‘a Paula ‘ia ‘Efeso he’ene feinga ke fakamanatu ki he kau Senitaile ke nau mo’ui manatu, he ko hotau fakaofi na’e fai’aki ‘a e ta’ata’a ‘o hotau ‘Eiki ko Sisu Kalaisi. Ko e kau fakafofonga kuo nau hange tofu ko e Senitaile, ‘oku nau fakafie’eiki pea mo fakamo’ulaloa’i ‘a e kakai. Kuo nau lea puna, pea feinga ke ‘asi pea kuo nau fie taki. Ko e tala, ka ‘oku fie hoko ko e taki, pea ko hono ‘ai kuopau ke ke hifo mo’ui pea fua kolosi ‘o hoko ko e sevaniti.
iii). Ko e fefine fakafofonga Niua na’a ne pehe he’ene lea ko ‘etau fanau na’a nau fai ‘a e ngaue kovi he 11/16 pea ko e fa’e ia...
...
.ko ho’o ‘uhinga ia ko e fa’e koe he Fale Alea ‘o Tonga. Toki fa’e fanafana me’a kovi ki he fanau. Talamai ko e fa’e lelei ‘oku ne fanafana me’a lelei ki he telinga ‘o ‘e ne fanau, pea ‘oku fakae’a mai ai ‘a e ngaahi koloa leleli ‘oku fa’o ‘i honau loto. To e ki’i vakai lelei na’a ‘oku ‘ikai ha koloa lelei ‘iate ko e ke fakahoko lelei’aki ho fatongia ki he fonua ‘oku ke si’i fakafofonga’i.
iv). Ko e kakai ‘oku te’eki te mou a’usia ‘a e mo’ui matu’out’a ki he tu’unga faka-temokalati. ‘Oku ‘ikai mahu’ingamalie ‘a e ngaahi ‘uhinga ‘o e mo’ui fakatemokalati kiate kimoutolu he ‘oku ‘ikai ke ‘i ai ha fu’u me’a fefee ‘i Tonga ke fakalelei ai e fa’unga ‘o e fonua. ‘Oku tau kei tau’ataina ki ho’o
koloa ‘o fakahoa ki he ngaahi fonua ‘oku nau mo’umo’ua ‘i he ngaahi koloa fakaenatula pea pehe ki he koloa poto fakae’atamai.
a). Kapau ‘oku te fie hoko ko e kau taki pea ‘oku kamata pe ‘ete ako mei he ngaahi lesoni ‘oku te to’o lolotonga ‘ete ako. Ke te poto’i ha fokotu’u ha lao ke ta’ofi’aki ha ngaahi fakatupu moveuveu, pe ko ha konga lao ke fakama’uma’uluta mo langa hake ‘aki e mo’ui fakaekononika, faka’atamai mo e fakasino ‘a e kakai ‘o e fonua.
e). ‘Oku te ako ki he fakahoko ngaue ‘i he lea, ‘i he malanga pe taukave’i ha’a te fakakaukau pea ‘ikai ngata ai ko ‘ete ngaahi fakakaukau kuopau ke fenaapasi lelei mo e ngaahi fakakaukau ‘a e kakai pea mo totonu foki.
f). Kuopau ke ‘i ai ‘ete maheni ngaue ‘i he mala’e faka-politikale ‘o ‘ikai fai’aki ‘a e fakakaukau ‘o e tui ‘e he kulii (hufanga atu) ‘a e kili ‘o e lami. Ko e kakai ke loto mokomoko mo ‘atamai vave ke solova e palopalema ‘i he founga melino pea mo faka’otua foki.
h). ‘Oku nau kau leva ki he ngaahi tipeiti mo e talanga lea ke fakamahino kuo nau matu’otu’a fe’unga ke taki ‘i ha fonua.
v). Na’e ‘afio’e pe ‘e he Tama Tu’i kuo unga fonua homou ngaahi hingoa pea mo homou ‘uhinga, ka ko’ene langi mama’o ‘o ne toka ‘afio’i mai pe ko e kakai ta’e fieauna kimoutolu, pea fakalaka pe ia ‘o foaki ki he kakai ‘oku ‘ofa mo’oni pea mo mahino honau ‘uhinga.
Ko ‘ete fifili leva, ‘oku ma’u ‘e he kau tama ni ‘a e taukei mo e poto’i ko ia? Ko ‘enau founga fakahoko ngaue na’e ma’u mei he sio video pe fanongo talanoa pe ma’u fale’i mei ha fa’ahinga ko e kakai taka pe ‘o e fonua. ‘Isa, ko honau taukei ‘ena kuo puli ‘a kinautolu ‘ia kinautolu, pea kuo nau ha kotoa ki langi ko e kau fu’u koto kiilia.
Talamonu atu ki he Tama Tu’i pea mo e Pule’anga ‘o Tonga. Fakatauange ki he ‘Otua Mafimafi ke Ne kei fai tapuekina kimoutolu pea ke kei tu’uloa ho’o pule pea moe fa’unga ‘o Tonga ‘oku mau laukau ai ‘i he fonua ‘o e ‘Ikale.
Faka’apa’apa atu
Miss Noa
Talanoa [dot] Tuifua [at] CityofPaloAlto [dot] org (Talanoa [dot] Tuifua [at] CityofPaloAlto [dot] org )
Lotu ke ta'ofi 'a e anga fulikivanu
City of Palo Alto, USA: Ko e lave kuo ke fai Mosese ‘oku ke fakae’a mai ai ‘a e masiva faufaua ho’o mo’ui lo-tolu. ‘Oku ho’ata mai mei ai ‘a e ngaahi fakatataa ‘oku ke hange ai ha vaka ta’e ‘alo mu’a. - Talanoa Tu'ifua.
City of Palo Alto, USA:
Tangata,
‘Oku fakaha mai pe ‘e he tangata ‘a e lahi ‘o e ki’i ‘atakai ‘oku kiokio holo ai, pea ‘oku ‘ikai ha ofo ai he ko ho’o vakai ‘oku ‘ikai to e lava ke mafao atu ‘o maile ‘e taha. Ko e lave kuo ke fai Mosese ‘oku ke fakae’a mai ai ‘a e masiva faufaua ho’o mo’ui lo-tolu. ‘Oku ho’ata mai mei ai ‘a e ngaahi fakatataa ‘oku ke hange ai ha vaka ta’e ‘alo mu’a. ‘Oku mau lotu atu ma’au pea mo e kau fakafofonga ‘o e kakai ke foaki mai ‘e he ‘Otua ha maama ki homou loto mo ho’omou ‘atamai mo e mo’ui koe’uhi ka e lava ke mafao atu ho’o mou vakai ki he mo’ui homou kaunga’api pea ta’ofi faka’aufuli ‘a e to’onga fulikivanu kuo mou fai. ‘Oku talamai ‘e he folofola ke mou ‘ofa’i ho’omou fili. ‘Oku mou tu’u fili ki he Pule’anga ‘i he ngaahi ‘uhinga ‘oku ‘ikai ke fu’u mahu’inga malie kiate kimautolu ‘oku mau fokoutua atu he fonua hau ni.
Ko Mosese mo e kau fakafofonga ‘o e kakai ‘oku ‘i ai ‘emau vakai atu ki ai ‘aki ‘a e ngaahi me’a ni:
i). Ko e kakai mo’ui ‘afungi he ‘oku nau fiema’u ke lava ‘a e feinga liliu ka e tu’u honau hingoa he hisitolia ‘o e fonua. ‘E malava ‘e he ngaahi mo’ui
mo natula ‘afungi ‘o fakaa’u ‘a e tefito’i fakakaukau ‘oku mou taukave’i? Talamai maumau ho malanga malie, ho’o ‘ilo loloto ka ‘oku ‘ikai ke ‘iate
koe ‘a ‘ofa ‘oku ke hange ha fu’u simipale tatangi pe ukamea ongo.
ii). Ko e kakai mo’ui ta’e’apasia, mo’ui sio kita pea ‘ikai ‘i ai ha mo’ui fa’a manatu. Talanoa ‘a Paula ‘ia ‘Efeso he’ene feinga ke fakamanatu ki he kau Senitaile ke nau mo’ui manatu, he ko hotau fakaofi na’e fai’aki ‘a e ta’ata’a ‘o hotau ‘Eiki ko Sisu Kalaisi. Ko e kau fakafofonga kuo nau hange tofu
ko e Senitaile, ‘oku nau fakafie’eiki pea mo fakamo’ulaloa’i ‘a e kakai. Kuo nau lea puna, pea feinga ke ‘asi pea kuo nau fie taki. Ko e tala, ka ‘oku
fie hoko ko e taki, pea ko hono ‘ai kuopau ke ke hifo mo’ui pea fua kolosi ‘o hoko ko e sevaniti.
iii). Ko e fefine fakafofonga Niua na’a ne pehe he’ene lea ko ‘etau fanau na’a nau fai ‘a e ngaue kovi he 11/16 pea ko e fa’e ia...
...
.ko ho’o ‘uhinga ia
ko e fa’e koe he Fale Alea ‘o Tonga. Toki fa’e fanafana me’a kovi ki he fanau. Talamai ko e fa’e lelei ‘oku ne fanafana me’a lelei ki he telinga ‘o
‘e ne fanau, pea ‘oku fakae’a mai ai ‘a e ngaahi koloa leleli ‘oku fa’o ‘i honau loto. To e ki’i vakai lelei na’a ‘oku ‘ikai ha koloa lelei ‘iate ko e ke fakahoko lelei’aki ho fatongia ki he fonua ‘oku ke si’i fakafofonga’i.
iv). Ko e kakai ‘oku te’eki te mou a’usia ‘a e mo’ui matu’out’a ki he tu’unga faka-temokalati. ‘Oku ‘ikai mahu’ingamalie ‘a e ngaahi ‘uhinga ‘o e mo’ui
fakatemokalati kiate kimoutolu he ‘oku ‘ikai ke ‘i ai ha fu’u me’a fefee ‘i Tonga ke fakalelei ai e fa’unga ‘o e fonua. ‘Oku tau kei tau’ataina ki ho’o
koloa ‘o fakahoa ki he ngaahi fonua ‘oku nau mo’umo’ua ‘i he ngaahi koloa fakaenatula pea pehe ki he koloa poto fakae’atamai.
a). Kapau ‘oku te fie hoko ko e kau taki pea ‘oku kamata pe ‘ete ako mei he ngaahi lesoni ‘oku te to’o lolotonga ‘ete ako. Ke te poto’i ha fokotu’u ha lao ke ta’ofi’aki ha ngaahi fakatupu moveuveu, pe ko ha konga lao ke fakama’uma’uluta mo langa hake ‘aki e mo’ui fakaekononika, faka’atamai mo e fakasino ‘a e kakai ‘o e fonua.
e). ‘Oku te ako ki he fakahoko ngaue ‘i he lea, ‘i he malanga pe taukave’i ha’a te fakakaukau pea ‘ikai ngata ai ko ‘ete ngaahi fakakaukau kuopau ke fenaapasi lelei mo e ngaahi fakakaukau ‘a e kakai pea mo totonu foki.
f). Kuopau ke ‘i ai ‘ete maheni ngaue ‘i he mala’e faka-politikale ‘o ‘ikai fai’aki ‘a e fakakaukau ‘o e tui ‘e he kulii (hufanga atu) ‘a e kili ‘o e lami. Ko e kakai ke loto mokomoko mo ‘atamai vave ke solova e palopalema ‘i he founga melino pea mo faka’otua foki.
h). ‘Oku nau kau leva ki he ngaahi tipeiti mo e talanga lea ke fakamahino kuo nau matu’otu’a fe’unga ke taki ‘i ha fonua.
v). Na’e ‘afio’e pe ‘e he Tama Tu’i kuo unga fonua homou ngaahi hingoa pea mo homou ‘uhinga, ka ko’ene langi mama’o ‘o ne toka ‘afio’i mai pe ko e kakai ta’e fieauna kimoutolu, pea fakalaka pe ia ‘o foaki ki he kakai ‘oku ‘ofa mo’oni pea mo mahino honau ‘uhinga.
Ko ‘ete fifili leva, ‘oku ma’u ‘e he kau tama ni ‘a e taukei mo e poto’i ko ia? Ko ‘enau founga fakahoko ngaue na’e ma’u mei he sio video pe fanongo talanoa pe ma’u fale’i mei ha fa’ahinga ko e kakai taka pe ‘o e fonua. ‘Isa, ko honau taukei ‘ena kuo puli ‘a kinautolu ‘ia kinautolu, pea kuo nau ha kotoa ki langi ko e kau fu’u koto kiilia.
Talamonu atu ki he Tama Tu’i pea mo e Pule’anga ‘o Tonga. Fakatauange ki he ‘Otua Mafimafi ke Ne kei fai tapuekina kimoutolu pea ke kei tu’uloa ho’o pule pea moe fa’unga ‘o Tonga ‘oku mau laukau ai ‘i he fonua ‘o e ‘Ikale.
Faka’apa’apa atu
Miss Noa
Talanoa [dot] Tuifua [at] CityofPaloAlto [dot] org (Talanoa [dot] Tuifua [at] CityofPaloAlto [dot] org )
Lotu ke ta'ofi 'a e anga fulikivanu
City of Palo Alto, USA: Ko e lave kuo ke fai Mosese ‘oku ke fakae’a mai ai ‘a e masiva faufaua ho’o mo’ui lo-tolu. ‘Oku ho’ata mai mei ai ‘a e ngaahi fakatataa ‘oku ke hange ai ha vaka ta’e ‘alo mu’a. - Talanoa Tu'ifua.
City of Palo Alto, USA:
Tangata,
‘Oku fakaha mai pe ‘e he tangata ‘a e lahi ‘o e ki’i ‘atakai ‘oku kiokio holo ai, pea ‘oku ‘ikai ha ofo ai he ko ho’o vakai ‘oku ‘ikai to e lava ke mafao atu ‘o maile ‘e taha. Ko e lave kuo ke fai Mosese ‘oku ke fakae’a mai ai ‘a e masiva faufaua ho’o mo’ui lo-tolu. ‘Oku ho’ata mai mei ai ‘a e ngaahi fakatataa ‘oku ke hange ai ha vaka ta’e ‘alo mu’a. ‘Oku mau lotu atu ma’au pea mo e kau fakafofonga ‘o e kakai ke foaki mai ‘e he ‘Otua ha maama ki homou loto mo ho’omou ‘atamai mo e mo’ui koe’uhi ka e lava ke mafao atu ho’o mou vakai ki he mo’ui homou kaunga’api pea ta’ofi faka’aufuli ‘a e to’onga fulikivanu kuo mou fai. ‘Oku talamai ‘e he folofola ke mou ‘ofa’i ho’omou fili. ‘Oku mou tu’u fili ki he Pule’anga ‘i he ngaahi ‘uhinga ‘oku ‘ikai ke fu’u mahu’inga malie kiate kimautolu ‘oku mau fokoutua atu he fonua hau ni.
Ko Mosese mo e kau fakafofonga ‘o e kakai ‘oku ‘i ai ‘emau vakai atu ki ai ‘aki ‘a e ngaahi me’a ni:
i). Ko e kakai mo’ui ‘afungi he ‘oku nau fiema’u ke lava ‘a e feinga liliu ka e tu’u honau hingoa he hisitolia ‘o e fonua. ‘E malava ‘e he ngaahi mo’ui
mo natula ‘afungi ‘o fakaa’u ‘a e tefito’i fakakaukau ‘oku mou taukave’i? Talamai maumau ho malanga malie, ho’o ‘ilo loloto ka ‘oku ‘ikai ke ‘iate
koe ‘a ‘ofa ‘oku ke hange ha fu’u simipale tatangi pe ukamea ongo.
ii). Ko e kakai mo’ui ta’e’apasia, mo’ui sio kita pea ‘ikai ‘i ai ha mo’ui fa’a manatu. Talanoa ‘a Paula ‘ia ‘Efeso he’ene feinga ke fakamanatu ki he kau
Senitaile ke nau mo’ui manatu, he ko hotau fakaofi na’e fai’aki ‘a e ta’ata’a ‘o hotau ‘Eiki ko Sisu Kalaisi. Ko e kau fakafofonga kuo nau hange tofu
ko e Senitaile, ‘oku nau fakafie’eiki pea mo fakamo’ulaloa’i ‘a e kakai. Kuo nau lea puna, pea feinga ke ‘asi pea kuo nau fie taki. Ko e tala, ka ‘oku
fie hoko ko e taki, pea ko hono ‘ai kuopau ke ke hifo mo’ui pea fua kolosi ‘o hoko ko e sevaniti.
iii). Ko e fefine fakafofonga Niua na’a ne pehe he’ene lea ko ‘etau fanau na’a nau fai ‘a e ngaue kovi he 11/16 pea ko e fa’e ia...
...
.ko ho’o ‘uhinga ia
ko e fa’e koe he Fale Alea ‘o Tonga. Toki fa’e fanafana me’a kovi ki he fanau. Talamai ko e fa’e lelei ‘oku ne fanafana me’a lelei ki he telinga ‘o
‘e ne fanau, pea ‘oku fakae’a mai ai ‘a e ngaahi koloa leleli ‘oku fa’o ‘i honau loto. To e ki’i vakai lelei na’a ‘oku ‘ikai ha koloa lelei ‘iate ko e ke fakahoko lelei’aki ho fatongia ki he fonua ‘oku ke si’i fakafofonga’i.
iv). Ko e kakai ‘oku te’eki te mou a’usia ‘a e mo’ui matu’out’a ki he tu’unga faka-temokalati. ‘Oku ‘ikai mahu’ingamalie ‘a e ngaahi ‘uhinga ‘o e mo’ui
fakatemokalati kiate kimoutolu he ‘oku ‘ikai ke ‘i ai ha fu’u me’a fefee ‘i Tonga ke fakalelei ai e fa’unga ‘o e fonua. ‘Oku tau kei tau’ataina ki ho’o
koloa ‘o fakahoa ki he ngaahi fonua ‘oku nau mo’umo’ua ‘i he ngaahi koloa fakaenatula pea pehe ki he koloa poto fakae’atamai.
a). Kapau ‘oku te fie hoko ko e kau taki pea ‘oku kamata pe ‘ete ako mei he ngaahi lesoni ‘oku te to’o lolotonga ‘ete ako. Ke te poto’i ha fokotu’u ha lao ke ta’ofi’aki ha ngaahi fakatupu moveuveu, pe ko ha konga lao ke fakama’uma’uluta mo langa hake ‘aki e mo’ui fakaekononika, faka’atamai mo e fakasino ‘a e kakai ‘o e fonua.
e). ‘Oku te ako ki he fakahoko ngaue ‘i he lea, ‘i he malanga pe taukave’i ha’a te fakakaukau pea ‘ikai ngata ai ko ‘ete ngaahi fakakaukau kuopau ke fenaapasi lelei mo e ngaahi fakakaukau ‘a e kakai pea mo totonu foki.
f). Kuopau ke ‘i ai ‘ete maheni ngaue ‘i he mala’e faka-politikale ‘o ‘ikai fai’aki ‘a e fakakaukau ‘o e tui ‘e he kulii (hufanga atu) ‘a e kili ‘o e lami. Ko e kakai ke loto mokomoko mo ‘atamai vave ke solova e palopalema ‘i he founga melino pea mo faka’otua foki.
h). ‘Oku nau kau leva ki he ngaahi tipeiti mo e talanga lea ke fakamahino kuo nau matu’otu’a fe’unga ke taki ‘i ha fonua.
v). Na’e ‘afio’e pe ‘e he Tama Tu’i kuo unga fonua homou ngaahi hingoa pea mo homou ‘uhinga, ka ko’ene langi mama’o ‘o ne toka ‘afio’i mai pe
ko e kakai ta’e fieauna kimoutolu, pea fakalaka pe ia ‘o foaki ki he kakai ‘oku ‘ofa mo’oni pea mo mahino honau ‘uhinga.
Ko ‘ete fifili leva, ‘oku ma’u ‘e he kau tama ni ‘a e taukei mo e poto’i ko ia? Ko ‘enau founga fakahoko ngaue na’e ma’u mei he sio video pe fanongo talanoa pe ma’u fale’i mei ha fa’ahinga ko e kakai taka pe ‘o e fonua. ‘Isa, ko honau taukei ‘ena kuo puli ‘a kinautolu ‘ia kinautolu, pea kuo nau ha kotoa ki langi ko e kau fu’u koto kiilia.
Talamonu atu ki he Tama Tu’i pea mo e Pule’anga ‘o Tonga. Fakatauange ki he ‘Otua Mafimafi ke Ne kei fai tapuekina kimoutolu pea ke kei tu’uloa ho’o pule pea moe fa’unga ‘o Tonga ‘oku mau laukau ai ‘i he fonua ‘o e ‘Ikale.
Faka’apa’apa atu
Miss Noa
Talanoa [dot] Tuifua [at] CityofPaloAlto [dot] org (Talanoa [dot] Tuifua [at] CityofPaloAlto [dot] org )
