'Etita,
Fakamalo atu Sefita Hao’uli ‘a e tali mai, pea neongo ‘oku ke fakata’e’aonga’i mai ‘a e ngaahi fehu’i ne u fai atu he funga ho’o mio’i mai ‘a e ngaahi ta’emahino ne u feinga ke tatala atu he ngaue ‘a e mitia mo e kau faiongoongo lahi mo e kau ‘Etita. Tangata Hao’uli ko ‘eku ‘oatu ‘a e ngaahi fehu’i he kuo ke lavaki’i ‘e koe kitautolu katoa’aki ho’o fehu’i mai ke u tala atu ‘a e ngaahi nusipepa ‘i muli mo Tonga ‘oku nau takimu’a he vali’i ‘a e funga lipooti ‘o e me’a ‘oku hoko ( ‘isiu pe poini), mo hono faka’ata mo faka’ai’ai ‘a e kau faitohi ki he ‘Etita kenau tau kapekape, faka’aluma, manuki mo hivakava’aki ‘a e me’a lahi ‘oku hoko pe lipooti mai, pea kuo ke lavaki’i kimautolu katoa he kuo ke talamai ‘oku ‘ikai ke ke ‘ilo.
Pea ka ai ha me’a ‘oku fakafehu’i ki ha taha pea ko e mahino ia ‘oku ‘ikai ke mahino mai mo ofi he ‘isiu ‘ene talanoa. ‘Oku malie ho’o mio’i holo ‘a e ngaahi poini pea he ‘ikai ke u to e fielave atu ai, he kuo ke vili fietalanoa mai mo talanga ka ‘oku ke fufu ‘a e me’a lahi fekau’aki mo e mitia mo ‘ene ngaue ‘oku fai ki he ngaahi me’a ne u fakafehu’i atu. Ko ‘eku lave faka’osi atu he’eku tohi ne ‘iloa ko e Sefita... kiate koe, he ‘osi ‘eku ngaahi fehu’i ‘oku ‘ikai pe ha’o fielave mai ki ai.
Ka kou fakamalo atu ho’o ‘omai e kupenga vahaope ki he kau Mauli pea ‘oku ‘ikai ko ha’aku angalau ‘oku te’eki ke a’u ‘enau talanga mo e lipooti (hange ko ‘eku lau kimu’a) ki he fanga fu’u faka’aluma, manuki, tau kapekape mo e hivakava kuo a’u ki ai ‘etau ngaahi pepa mo hono fakamafola he ngaahi pepa lahi ‘a e ‘imisi fakapalataha pe ki hotau hisitolia mo ‘etau founga pule, ka e ‘ikai ke vikia he ngaahi lelei ke palanisi tatau mo hono hivakava’aki kitautolu. ‘Oku ai e tonounou ‘i Tonga ka ‘oku vali ia ‘o hange ha fakamaau lau, pea ko e ngaahi fehu’i ne u kole atu Hao’uli, ko e sitepu mahu’inga taha ia ketau kamata ai, ke mahino ‘oku ‘ikai ketau lohiaki’i ‘a e matanga he ko ho’o lohia’ki’i pe ia koe.
Kataki ‘o to e lau ho’o fuofua tohi ko e ’Ai ‘a e tukuaki’i ke pau Lafitani..., ‘i ho’o hu mai ko e malu’i ‘a Moimoiangaha ‘oku sai pe ‘ene faka’aluma mo e manuki ‘i tu’a ‘isiu, ko e tatau tofu pe ia ‘a e fa’a hu mai ‘a Lopeti Senituli ‘o malu’i ‘a e Palemia. ‘Ikai to e kehekehe ‘a ho’o founga hu mai. ‘Ikai ko ha’aku lau kia Lopeti Senituli ka kuo ke fakamanatu mai ia kiate au ( ‘ikai ha maumau ai).
Hao’uli, ko e faka’osi pe, ‘oku tatau atu he ‘a e motu’a ni pea malo pe ho’omo ui faikava, ka he’ikai te tau to e hoko atu he kuomo lau loua pe ngaahi fehu’i ‘oku ‘ikai fiema’u ia, neongo ko e ngaahi fehu’i ne u li atu ko e talanoa ‘isiu, poini pe ‘uhinga pe ia. Ko e fehu’i ki ha me’a pea mo hono tali ‘oku malava ke hoko ko e ongo poini pe ‘isiu loua pe, ‘i he tu’u faka’uhinga ‘a e potalanoa. Pe ko hono ‘ai ‘e taha, ko e fehu’i mo e tali ko e ongo siteitimeni loua (statement or proposition). Kapau ‘oku tuhu ‘a e fehu’i ki ha me’a ‘oku hoko pea tuhu mo e tali ki ha me’a ‘oku hoko pea ‘oku na fakatou mahu’inga tatau loua pe, pea ‘oku ‘ikai ke ma’ulalo ‘a e taha he taha, pe ma’olunga ange ho’omo talanoa he’eku fehu’i atu. Kapau ‘oku mo fakahala’i, pea ta he’ikai to e lava ha talalanga ia ‘i mamani mo ha faka’eke’eke ha kau faiongoongo, he ‘oku lava pe ko e ai ‘a e fehu’i mo e tali pea ai mo e setesi ‘oku anga fakasiteitimeni ki he me’a ‘oku hoko.
Faka’apa’apa atu,
Siosiua Lafitani Tofua’ipangai
‘Api ko Ma’ananga
Lo’au Research Society (LRS)
pouvalul [at] aapt [dot] net [dot] au
