'Etita,
Kataki pe kae 'oatu e ki'i fehu'i mo fakakaukau ko 'eni'. Justice Ford appointed new Chief Justice of Tonga Ko e fehu'i, ke fai mai mu'a ha fakamaama pe ko e ha 'oku 'ikai a'usia ai 'e ha Tonga 'a e tu'unga ko 'eni'? Kuo a'usia 'e he matu'a Tonga 'a e tu'unga faka-ako mo e maheni ngaue ki he fatongia ko 'eni' kae hange 'oku fai pe a'e kumi ki he kau muli pea nau ha'u 'o ma'u e faingamalie 'oku totonu ke si'i ma'u mo'ui ai e Tonga'. 1 - Ko e ha e vaivai'anga 'o e tangata Tonga' 'oku 'ikai ma'u ai e faingamalie (Fakamaau Lahi) ko 'eni'? 2 - Ko e ha e fuoloa ta'u taukei 'oku fiema'u ke ma'u 'e he tangata Tonga kae a'usia e faingamalie? 3 - 'E lava nai ke ngaue'aki e kau tangata mo fefine Tonga kuo nau ma'u e taukei fakangaue ka 'oku nau nofo muli? 4 - 'Oku kehe kehe 'a e tu'unga vahenga 'o e tangata muli (Fakamaau Lahi) mo e tangata Tonga? 5 - Ko hai 'oku ne kumi e kakai ko 'eni' ke nau hoko ko e kau Fakamaau Lahi ma'a Tonga, ko e kakai Tonga pe ko e kau muli? 6 - Kapau 'oku kei vaivai e tu'unga ko 'eni' 'i he tu'unga faka-ako, ko e ha e ngaahi vaivai'anga ko 'eni? Ko e ha 'oku fu'u fuoloa ai hono ta'e fakalelei'i mo tokoni'i si'i matu'a Tonga' ke nau a'usia mo ma'u e faingamalie?. 7 - Ko e ha e fa'ahinga maumau pe hia kuo hoko 'i Tonga 'oku 'ikai lava 'e he kau tangata Tonga ke fakamaau'i? 8 - Kapau 'oku kei ma'olunga ange pe 'a e ku muli 'i hono fakatonutonu 'a hotau kakai', 'oku totonu nai ketau pehe 'oku kei fiema'u pe 'a e kau muli ke nau fai mo hono leva'i mo tatahi hotau ki'i Fonua'? 9 - 'E lelei nai a Tonga kapau 'e kumi mai e kau fakafofonga 'o e kakai mei he kakai muli he 'e ngali tonu ange 'enau sio mo fakafuofua ki he lelei 'a e kakai mo e fonua'? 10 - 'Oku lolotonga 'i he tafa'aki (customs) kasitomu 'a e muli, ko e faka'ilonga nai 'eni 'oku fiema'u ke toe tokolahi ange e kakai muli ke nau hoko ko e kau taki ngaue pea ke nau hoko ko e kau Minisita 'oe fonua? 11 - 'E lava nai ketau pehe ko e fo'i 'ulungaanga 'o e takitaha (kumi) tokoni'i pe hono maheni pe famili 'oku tupu mei ai e fakakaukau ke kumi mai e 'a e kau muli? 12 - Kuo fu'u lahi 'a hono tukuaki'i 'o e ongo tangata Manilala ki he taki 'o e pisinisi 'a e Pilinisi', 'Oku 'uhinga tatau nai ia mo e me'a ko 'eni 'oku fehu'i? Ko e ngaahi fehu'i 'oku ha atu 'i 'olunga ko e fanga ki'i fakakaukau tupukoso pe ke fai ki ai ha fakakaukau, he kuo too lalo e fonua tupu pe mei he fehalaaki e fakafuofua mo e fakamaau'i 'a e totonu 'o e ngaahi fokotu'utu'u'. Ko e tangata ko 'eni ko Ford ko hono ta'u 60s pe 'eni pea 'oku to'u tangata pe mo e kau tangata Tonga 'i he mala'e 'o e Lao pea 'i ai foki mo e ni'ihi Tonga 'oku matu'otu'a ange. 'Oku hange kiate au hano fakasi'isi'i pe tukuhifo 'etau kau tangata Tonga 'oku taukei fe'unga ki he ngaue 'a e 'omai 'a kakai 'o e fonua kehe ke nau fakamaau'i mo fakatonutonu hotau ki'i fonua'. 'Oku 'uhinga pe foki 'a e vivili ke 'ilo'i e ngaahi 'uhinga 'o ha fokotu'utu'u he 'oku 'ikai ke tau faingata'a'ia kae ta'utu pe 'o kai tuhu mo tali mate. 'Oku ou faka'amu pe 'e lava ha talanoa ki he fakakaukau 'oku tuku atu' na'a ma'u ai ha ngaahi fakakaukau ki he lelei fakalukufua 'a hotau ki'i fonua 'oku tau 'ofa ai'.
Malo e tokoni mai
'Ofa atu
Siosaia Moimoiangaha
siatahi [at] yahoo [dot] com
