Falealea, vakai'i 'a e fokotu'utu'u ki hono ako'i 'o e lea faka-Tonga [1]
Monday, February 6, 2012 - 15:14. Updated on Monday, September 9, 2013 - 18:40.
'Etita,
'Oku 'oatu heni 'a 'eku kole ki he Falealea 'o Tonga ke mou kataki mu'a 'o toe fakakaukau'i ange 'a e fokotu'u 'a e Minisita Ako ke kamata ha silapa fo'ou ke ako'i 'aki 'a e lea faka-Tonga pea mo e lea faka-Pilitania ki ngaahi ako kotoa 'o e 'otu Tonga.
'Oku ou pehee ko e fokotu'u ko'eni 'oku ngali ta'efakapotopoto ia kihe lelei 'o e kaha'u 'o 'etau fanau 'i he 'otu Tonga. Ko e ngaahi 'uhinga 'eni 'oku ou pehee ai 'oku ta'efakapotopoto:-
(1) Ko e lea faka-Pilitania ko e lea fakamamani lahi ia 'oku fiema'u 'e he 'etau fanau ke fakalakalaka 'aki 'enau ako ke a'u kihe langi taupotu. 'Oku ou tui kuo 'osi mea'i pe 'eni ia 'ehe Minisita Ako he kuo ne 'osi foua 'a e hala ko'eni.
(2) Ko e lea faka-Pilitania ko e lea ia 'e lava ai 'ehe 'etau fanau 'o ma'u ha ngaue lelei hange ko e toketa, loea, 'enisinia, mo e ngaahi polofesinale pehee 'I he siakale koia 'o e kau ma'u mafai 'o mamani. Tapu pe mo e Minisita Ako, 'oku ou tui kuo ne toe mea'i lelei pe mo e me'a ko'eni.
(3) Fakatatau ki he ngaahi savea mo e fekumi 'i he mala'e 'o e ako, 'oku sai ange 'a e ola 'o e ako tomu'a 'i he ako tomui. Hange ko e fanga ki'i fanau 'oku nau kamata ako 'i ho nau ta'u 3 'i he preschools; 'oku sai ange 'a 'enau ako 'anautolu 'i he fanga ki'i fanau koia na'e toki kamata pe 'i honau ta'u nima 'i he lautohi'i si'i pe ko e elementary schools.
(4) To e fakatatau pe ki ha toe savea mo ha fekumi fakaako 'e taha, 'oku ola lelei ange 'a e lea, lautohi, mo e tohi faka-Pilitania 'a e fanau na'a nau ako 'a e lea 'e ua pe lahi ange, kau ai 'a e lea faka-Pilitania, 'i he fa'ahinga koia na'a nau ako pe ha lea 'e taha, 'a ia ko e lea faka-Pilitania pe.
(5) 'I ha to e savea pe mo ha fekumi pe 'e taha, 'oku lahi ange 'a e me'a 'oku ako 'ehe fanau 'i honau 'uluaki nima ta'u motu'a 'i he me'a 'oku nau ako 'i he toenga 'o 'enau mo'ui. Ko e me'a kotoa pe 'oku nau sio, fanongo, pea fai 'i honau 'uluaki nima ta'u motu'a 'oku fakamohe pe ia 'i honau fanga ki'i 'atamai pea toki fakaake mai 'e honau ngaahi 'atakai 'i he toenga 'o 'enau mo'ui.
(6) Ko e me'a foki 'e taha, 'oku totonu ke tukuange pe 'a e ngaahi ako siasi ia, tautautefito ki he ngaahi ako siasi 'oku 'ikai ke tokoni'i fakapa'anga 'ehe pule'anga, ke nau fa'iteliha pe kinautolu kihe fa'u 'enau silapa pe ko e curriculum ki he 'enau ngaahi ako.
Fakatatau kihe ngaahi 'uhinga ko'ena 'oku haa atu 'i 'olunga, 'oku totonu ke tau fu'u matu'aki tokanga 'aupito ki he fokotu'utu'u me'a ki he lelei mo e kaha'u 'o 'etau fanau. Ko e fu'u mole faka'ulia 'eni ia kihe 'e tau fanau 'a hono toe fakatolotoloi 'a 'enau ako 'a e lea faka-Pilitania. Ko e lea 'eni tene fakalakalaka 'a 'enau mo'ui lotolu pea mo honau ngaahi famili 'I he kaha'u. Ko e mei ta'u 'eni 'e 200 'a e tu'u 'a e ako 'i Tonga na mo 'etau kamata fakataha pe 'a hono ako 'o e lea faka-Tonga pea mo e lea faka-Pilitania.'Oua mu'a te tau fanongo pe kiha launga 'aha kakai pea tau afe kiai, ka tau fai mu'a 'a e ngaahi me'a ko ee 'oku lelei taha kihe 'etau fanau.
Faka'apa'apa atu,
Siosaia Fatani
sstuakoi [at] yahoo [dot] com
San Francisco, USA