'Etita,

Ko e anga eni 'a e sio mo e vakai 'a e Paati Langafonua Tu'uloa ki he topiki mahu'inga koia he taimi ni "Fili 'ikai falala'anga"

Ko e mafai koeni kuo tuku mai 'e he Konisitutone ki he Falealea ke fai ha "fili 'ikai falala'anga ki he ngaue 'a e Palemia" ne fakaheka fakataha mai ai pea mo e falala ki he kau memipa 'o e Falealea te nau toki ngaue'aki 'a e mafai 'i ha 'uhinga ma'olunga mo lelei mo'oni.

Ko e taha eni ha mafai mahu'inga mo'oni kuo 'oange 'e he Konisitutone ki he Falealea he 'oku hoko ai 'o taliui 'a e Palemia mo e kau Minisita ki he Falealea. Ki mu'a 'i he 2010 ne 'ikai ke 'I ai ha mafai pehē ni ia pea ne 'ikai ke lava ke fai ai he Falealea 'o e taimi koia ha me'a ki he Palemia mo e kau Minisita 'o e 'aho koia he taimi ne tutu ai 'a Nuku'alofa he 16/11 pe ko e ngoto koia 'a e Ashika 'i he 2009.

Koia ai 'oku ou fie fakamahino'i heni 'a e mahu'inga 'o e kupu 50B koeni ne fakahu ki he Konisitutone.  

Ko e palopalema 'oku fai 'a e fehangahangai mo ia he taimi ni ko e fehu'i pe ko e fe 'a e taimi 'oku tonu ke ngaue 'aki ai 'a e mafai koeni.

'Oku 'I ai 'a e 'uhinga lalahi 'e 2 tene fakaloto'i 'a e kau memipa 'o e Falealea ke nau ala 'o ngaue'aki 'a e mafai koeni.

1.  'Uluaki ko e fiema'u ke ma'u 'a e mafai (power);

2.  Ko hono ua ko ha fu'u fehalaaki toho faufaua 'a e Palemia 'o au'u ki ha tu'unga kuo 'ikai ke kei totonu ia ke taki he kuo hoko e fu'u maumau lahi ki he fonua.

Ko e taha eni ha fu'u ngaue faingata'a mo'oni ki he kau memipa 'o e Falealea ke nau fakakaukau pe koeha e tu'unga 'e au'u ki ai 'a e fehalaaki 'a e Palema pea ko e taimi ia ke nau toki ala atu ai 'o ngaue'aki 'a e mafai koeni. Kapau te nau ngaue'aki 'a e mafai ni ka 'oku 'ikai ke 'I ai ha fu'u fehalaaki lahi 'a e Palemia 'e malava ke tukuaki'i kinautolu 'o pehe 'oku nau fiema'u 'a e mafai (power) pea ko e 'uhinga ia 'oku nau fai ai 'a e "fili 'ikai falala'anga”

Teu feinga ke mahino 'a e taimi 'oku tonu ke toki ngaue'aki 'a e mafai koeni 'i ha'aku tala fakatātā 'aki ha folau ha vaka.

Ko e taimi ne 'osi ai 'a e fili Falealea he 2010 ne fili 'e he kauvaka (Falealea) 'a e kapiteni 'a ia ko e Palemia pea toki hanga 'e he Kapiteni 'o fili 'ene kau 'ofisa (kau Minisita). Ko e toenga 'o e kau memipa 'o e Falealea 'oku nau nofo pe 'o tatali na'a 'I ai ha me'a 'e hoko ka nau hopo hake kinautolu 'o fetongi 'a e kapiteni moe kau 'ofisa lolotonga.

Ko e fehu'i eni ko e fe 'a e tu'unga fehalaaki 'e au'u ki ai 'a e Palemia pea kuo tonu leva ke ngaue'aki 'a e mafai paloti 'ikai falala'anga ke fakahifo 'a e PM?

Fefe 'a e taimi 'oku pehe atu ai 'a e PM ki he tama Meti ke 'alu hake ia 'o Pesa kae 'alu 'a e Pesa 'o Meti 'Uluaki  pea mo toe fetongitongi holo. 'Oku tonu nai ke fai ha fili 'ikai falala'anga he me'a ko eni?

Fefe kapau kuo hake e vaka ha hakau hange ko e 16/11 pe 'e toe 'I ai ha Ashika 'e taha 'e hoko. 'Oku tonu nai ke fai ha fili 'ikai falala'anga?

Fefe taimi ne fakapaasi 'a e Lao ke holoki 'a e tautea 'o e to'o me'afana mo e mahafu pea 'oatu 'a e Lao ki he La'a kuo unga fonua pea 'ikai ke finangalo ia ke fakamo'oni hono to'ukupu ki he lao koeni.

Ko e taha eni ia ha ngaue fehalaaki mo'oni 'a e Pule'anga he 'oku 'osi ha mahino mai ai 'enau fa'u lao pe 'a nautolu ia ki ha me'a ke malu'i 'aki kinautolu kae malo 'a e paletu'a mai 'a 'Ene 'Afio 'o 'ikai lava ai 'a e fo'i lao sio kita koeni. 'Oku tonu nai ke fai ha fili 'ikai falala'anga 'i he me'a ko 'eni?

Koefe 'a e levolo (meihe levolo 1-10) 'e au'u kiai 'a e fehalaaki pea ko e taimi ia 'e toki tonu ke fai ai 'a e "fili 'ikai falala'anga"? Ko e tali ki heni ko e me'a ia 'a e kau fakafofonga Falealea ke nau fakakaukau'i pea ke fai 'e nau ngaue koeni ke fakapotopoto mo'oni he kapau te nau ngaue hala 'aki 'a e mafai koeni ko e fonua fakakatoa 'e uesia. 'Ikai ngata ai 'e tukuaki'i kinautolu 'oku nau fiekaia ki he mafai (power).

Ko au pea mo e fa'ahinga 'oku nau sai'ia ke fai ha lave ki he topiki koeni ko e fakahā atu pe 'a e fakakaukau mei tu'a na'a 'I ai ha tokoni kia kinautolu 'oku nau 'i loto Falealea pea ke fai ha ngaue ki he lelei fakalukufua 'a e fonua.  

Sione Tu'itavake-Fonua

Taki 'o e Paati Langafonua Tu'uloa