'Etita,

Kole ha faingamalie he Kupengaope ke halatu'u atu mu'a ha tasilisili hei'ilo na'a tokoni ki he'etau langa fonua 'oku fakatoka.

Ko e lau 'a e Konisitutone fo'ou ki hono fili 'o e kau Minisita 'o e Kapineti mei he Fale Alea pea pehe mei tu'a 'oka fiema'u ki he ngaue 'a e fonua ko e founga maheni pe ia hono ngau'aki 'e ngaahi fonua Lepapilika pe Tu'i Faka-Konisitutone. Ka 'i he'etau fakahoko 'a e  fatu fo'ou ma'ae fonua 'e he meimei tokolahi 'o kinautolu 'oku nau kei lolotonga 'I loto Fale Alea he 'aho ni. 'Oku 'I ai 'a e tokanga ki he 'ikai ke mahino ki he fa'ahinga ni 'a e ngaahi ketoketo'ime'a 'o e founga pule na'a nau lau ikuna ai 'o pehe kuo nau liliu 'a e fonua. Kae tuku mu'a ke u lave atu ki ha ni'ihi:

Ke "Fili 'e he Kakai 'a e Taki 'o e fonua": 'Oku 'uhinga "Taki 'o e Fonua" ki he Palemia, 'ulu 'o e Va'a Fakahoko Ngaue 'o e fonua 'a ia ko e Pule'anga. Ko e founga na'e fo'u na'e 'ikai kau ai hano fili 'e he kakai 'a e Palemia. Ko e Palemia 'oku fili pe ia 'e kimoutolu he Fale Alea. Ko e lau koia 'oku kei fakafelekeu holo ko e Pule 'a e Kakai, mou kataki kau Politiki 'o fakatatafe atu 'a e usu koia he na'e 'ikai ke mou fakakau ha 'elemeniti pehe (kakai) he founga pule na'a mo u fa'u. Ko e founga siokita na'a mou fokotu'u na'e fakataumu'a ke mou to  ki Fale Alea 'o mou taki pea fa'iteliha ki ha toe liliu 'oku mou fiema'u ki hono falalele 'o e ngaue 'a e fonua. Ko e "kakai" ko e me'avainga pe ia ki ho'omou fiema'u. Pea fakatatafe atu mo e pehe ko e fili ha Nopele ke Palemia 'oku 'ikai ko e fili ia 'a e kakai, he ko e founga pule na'amou fa'u na'a mou faka'ataa ke fakakau 'a e kau Nopele ki he lakanga Palemia 'o e fonua. Ko e ha 'oku toe me'apaheke holo ai.

Ko e "Fili 'e he Palemia 'a e kau Minisita 'o e Kapineti":  Ko e founga pule motu'a, na'e fa'iteliha 'a e fili 'e he Kalauni mei he kakai fe'unga 'o e fonua 'a 'etau kau Pule Ngaue (Minisita) ke fa'u 'aki 'a Kupu Ma'umafai Ngaue 'aia ko e Kapineti. Ko e founga na'a mou fa'u, ke fili pe 'e he Palemia 'a e kau Pule Ngaue 'a e fonua  meia tekimoutolu pe. Ko hono mo'oni ko 'etau liliu  mei he fa'iteliha 'a e Kalauni ki he fa'iteliha 'a e Palemia. Ko e liliu mei he Fa'iteliha 'e taha ki he Fa'iteliha 'e taha. Na'e pehe 'e hoku fakapo'uli 'oku "fa'iteliha 'a e tokotaha" na'a tau lau ke liliu he koe 'elemeniti ta'efakatemokalati ia. Oku faka'ataa 'e he Konisitutone na'a mou fa'u ke fili ha ni'ihi mei tua ke tokoni ki he ngaue, 'oku mou kei fakakehekehe'I pe 'a e kau Minisita ko 'eni 'o lau na'e 'ikai fili 'e he kakai. Kapau koia ko e ha na'a mou tali ai 'a e founga ko 'eni ke kau he fokotu'utu'u na'a mou fakahoko.

Ko e "Fili ha Minisita mei he memipa 'o e Fale Alea": Ko hono fili koia 'o e kau Pule Ngaue (Minisita) 'a e fonua mei he kau Fakafofonga faka-vahenga 'oku hange 'oku toe fihia moia he ta'emahino 'a e kau politiki. Ko e fili Minisita ko kinautolu te nau pule ki he'etau ngaue. Ko e tefito'I ngaue 'a e Minisita ke pule ki he ngaahi fokotu'utu'u ngaue 'a e fonua pea ko hono ola ke tufa tatau ki he ngaahi vahenga kotoa. 'Aia kuo fakalakanga 'e he Pule'anga ho fakafofonga 'aki ha fatongia 'oku toe mafatukituki ange, ko hono 'ave 'a e fakafofonga na'ake fili ke ngaue'aki 'e he fonua fakakatoa. Pea 'oku totonu ke hiki ai 'a e fakamaau ngaue 'a e vahenga  mei he "ngaue 'a ho Fakafofonga ki ho vahe" 'o ke fakamaau'I 'ene ngaue ki he "ngaue ma'ae fonua fakakatoa". Laukau ta'esiokita ai, he kuo lave mo e ngaahi vahenga he ola ho'o fili. Ko e makatu'unga pe ia 'e taha te ne lava ke to'o ai ha fepaki fiema'u fatongia he vaha'a 'o e fakafofonga fakavahe mo e ngaue'aki 'o e fakafofonga koia ki he fiema'u 'a e fakalukufua 'a e fonua kuo fili kiai. Na'e 'ikai kau 'a e Fakafofonga Paati Fakapolitikale he founga pule na'a mou fa'u, ko e ha 'oku kei ma'ali holo ai ke fakafelekeu  ki he ngaue 'a e fonua. Pea ko kinautolu na'a nau fili honau fakafofonga 'o makatu'unga ha kulupu pe paati 'oku 'ikai kau he konisitutone founga pule 'o e fonua, pea kuo totonu ke mahino 'a e palopalema 'o e tauhi 'otua ua.

'Oku lava noa ke fakalato 'e he fokotu'utu'u faka-temokalati 'a e fiema'u fakavahenga ke fakatau'ataina'I ha fakafofonga ki he fiema'u fakalukufua 'a e fonua, kae pango na'e 'ikai fakakau ia he fo'u 'o e founga pule na'e fakahoko.

Ka ko hono mo'oni, tukuaa hono taki hala'i 'o e kakai he na'e 'ikai fakakau kinautolu he founga pule na'e fatu kiai 'a e liliu.

Tu'a-'ofa atu,

'Inoke Fotu Hu'akau