Tonga ke fili, sipoti pe ko e ako [1]
Tuesday, September 17, 2013 - 15:26
'Etita,
'Oku ma makehekehe mo Paula Kava 'i he 'ene fokotu'u mai ke fakalato e fiema'u fakaako 'aki 'a hono ngaue'aki 'a e naunau 'e langa ke fai 'aki hotau fatongia ki hono talitali mo fakalele 'a e fe'auhi sipoti 'o e 2019. Ko e ongo me'a kehekehe pe eni ia pea 'oku totonu ke 'oua 'e nusi fakataha pehe'I he te tau he ai.
Ko e fokotu'utu'u 'o e ngaahi ako'anga pea mo hono fakanaunau ko e taha ia he fakamole lahi taha 'a e fonua mo e kau totongi tukuhau pea kuo 'osi taimi ke fai ha liliu fakavave ki ai ka tau mo'ui pea 'e toe tupulekina ange ai 'a e me'a koia ko e ako pea mo hono ngaahi ola.
Ko e taha 'o e vaivai'anga 'o e ako he 'oku 'ikai ke tau kei lava 'o ma'u ha kau faiako lelei mo tuha mo e fiema'u 'o e 'aho ni. Ka 'oku fele mo fonu mahuohua 'a mamani he kakai faiako lelei ka 'oku 'ikai foki ke tau lava 'o fakafolaua mai kinautolu ki Tonga ke nau fai e ngaue ni. Ka ko'eni kuo tu'uta e initaneti oma pea te ne hanga 'o veuveuki-ki-he-lelei 'a 'etau to'onga mo'ui 'o kapau te tau fakapotopoto.
Ko e konga lahi 'o e ako he kaha'u 'e fai pe ia mei 'api pe ko ha ngaahi faleako fakakolo 'o 'ikai ke toe fai ha ako nofoma'u mo langa e ngaahi 'apiako koia 'oku tau ngaue'aki he 'aho ni. Ko e kau faiako 'e toe tokosi'i ange he 'e tuku e fatongia ko ia ki he kau mataotao 'i he mala'e ni ka te nau lava 'o ako'i ha laui afe he te nau ngaue'aki 'a e 'initaneti oma mo hono ngaahi naunau. 'E toe mahiki hake foki 'a e tu'unga 'o e faiako he 'e 'ikai ngata pe 'i he 'etau ngaue'aki 'a e lelei taha 'i Tonga, ka te tau toe ala atu 'o ma'u 'inasi mei he kau faiako lelei taha 'i mamani he kuo 'osi hoko pe ia he ngaahi 'aho ni.
Ko 'ene vave taha 'a hono fa'ufa'u 'o e maama fo'ou te tau hoko atu ki ai, ko 'ene vave ange ia 'a 'etau inu 'a hono melie - pea 'oku kau 'a e ngaahi fokotu'u 'oku 'omai 'e Paula Kava ke ne toe afe'i holo e fakakaukau mo tau kei langa e ngaahi naunau kuo ngali 'osi 'a hono taimi mo hono kuonga. 'Io – tukuange pe 'a e me'a fakasipoti ia ke fai ha sio makehe ki ai - pe 'oku 'aonga ki he fonua pe 'ikai, ka 'oku fu'u mahu'inga fau 'a e ako ia mo hono kaha'u ke 'oua 'e 'oatu 'ene ngaahi fiema'u ke nusi tavale pehe'i.
Ko e konga lahi 'o e ngaahi kalasi ako 'i he ako'anga fungavaka tolu (Tertiary Level) 'e lava ke ako'i kinautolu 'e he kau tu'ukimu'a kehekehe mei mamani lahi ka nau nofo pe 'i 'api 'o ako mei ai 'o fakafou kotoa mai he 'initaneti oma. 'E 'ohake 'etau kau faiako lelei taha ke nau tu'u fakataha mai ko e kau faiako mei mamani pea mahino ai 'a e me'a te tau lava lelei mo e ngaahi tonounou 'oku ne lolotonga fakapukupuku'i 'a e ako he lolotonga ni.
Ko e vave ange 'a hono tufaki e initaneti oma ki 'uta mo e 'otu motu ko e vave ange ia 'a hono fakasi'isi'i e fakamole ki he fakanaunau 'o e ako'anga pea mo hono toe hiki'I hake 'a e ola 'o e ako ke lelei ange. Fili leva he me'a 'e ua ke tau lava 'o fai 'i he 2019: ko ho'o fakanaunau e sipoti ma'ae ki'i tokosi'i pe ko ho'o fakanaunau e kaha'u ako kotoa 'o e fonua?
Sefita Hao'uli
Taulanga Tufungalea Tonga