'Etita,

HANGE koia na'a ku 'osi lave atu kiai 'i he uike kuo 'osi, ko e tupu faka'ekonomika 'o ha fonua 'oku pau ke 'alu fakataha ia mo e tokolahi 'o e kakai 'o e fonua koia.

Ko e fakakaukau ki Tonga ni, kapau te tau kamata'aki hano hiki'i 'o e tokolahi hotau fonua ni mei he toko taha kilu (100,000) ki he nima kilu ( 500,000), ko e founga pe ke tau fai, 'oku pau ke tau feinga ke faka'ai'ai mai ha toko fa kilu (400,000) mei tu'apule'anga pe mei muli, ken au humai 'o nofo fakataimi 'i Tonga ni.

Pea ko e fehu'i mahu'inga taha ke tau tali, ko e pau ke tau lava lelei 'o tauhi 'a e fu'u kakai koeni?

Pea 'oku tatau aipe pe ko e toko fitu kilu pe ko e toko taha miliona 'ae tokolahi 'oe kakai 'oku tau fakakaukau ke a'u kiai 'ae tokolahi hotau fonua – KA kuo pau pe ke tau fakapapau'i te tau lava hano tauhi lelei 'ae fu'u kakai koeni.

'Io, ko e kamata'anga 'eni 'o e roadmap ki he visone koeni. 'A ia, ko e pau ke tau feinga'i mai 'a e fu'u kakai koeni, ke nau huu mai 'o nofo fakataimi 'i Tonga ni. Pea 'ikai ke ngata ai, ka 'oku pau ke tau lava lelei 'o tauhi 'a e fu'u kakai koeni.

Koe'uhinga ia na'a ku 'osi lave atu ai ki he kau Mega Investors, he ko kinautolu te nau fai hono kumi mo 'omai 'a e fu'u kakai tokolahi koeni. Pea 'ikai ke ngata ai, Ka te nau toe lava lelei foki mo hono fokotu'utu'u 'a e ngaahi founga ke lava lelei ai hano tauhi 'o e fu'u kakai koeni.

Ko e ngaahi asset mahu'inga foki 'oku tau ma'u , 'a ia 'oku kau ai 'a hotau ki'i fonua faka'ofo'ofa fakaenatula, nonga mo melino. Ko e 'ea hotau fonua 'oku mafana, pea mo hono matatahi 'oku ma'a pea mafana fe'unga ki he ngaahi ouau 'o 'oseni. Pea hilio ai, ko hotau kakai 'oku makehe atu 'e tau 'ulungaanga fakakaume'a.

Ko e ngaahi asset 'eni 'e makatu'unga ai 'a e invest 'a e kau Mega Investor. He ko e ngaahi tefito'i me'a eni 'oku mahu'inga taha 'i he mo'ui fakamamani lahi 'i he senituli koeni, 'a ia ko e nonga mo e malu 'o e mo'ui.

Ko Tonga ni foki, ko e ki'i Niche Market pe. Pea ko e 'uhinga ia 'oku totonu ai ke tau fakaafe'i mai pe 'a e kau Mega Investor, koe'uhi ke nau cater pe ki he levolo 5-Stars 'o a'u ki he 7-Stars resorts.

Kae faka'ataa pe 'a e levolo economy ki he kau local investor.

Pea 'e fu'u fiema'u 'aupito leva ke fakangofua 'e he va'a palani 'a e Pule'anga ke ngaue'aki 'a e Zoning - ke zone mavahe pe 'a e kau Mega Investor mei he kau Local Investor. 'O hange koeni, kapau 'e fakahoko 'a e ngaahi investment koeni 'i Vava'u Lahi, ko e zone 'o e kau Mega Investor ko Vahemotu, pea ko e zone 'o e kau Local Investor ko 'Uta vava'u.

'Oku lahi 'a e ngaahi 'uhinga lelei ia ki he 'uhinga 'o e fokotu'utu'u zoning koeni, Ka ko e tefito'i 'uhinga mahu'inga lahi taha pe – ke kei afford pe 'e he kakai 'o Vava'u ke nau kei nofo pe 'i Vava'u. Kae'oua na'a hange ko Hawaii, ke 'ikai toe lava 'e he kakai totonu ia 'o e fonua 'o afford ke nau nofo 'i honau fonua totonu. Te u toki hoko atu.

Malo mo e Faka'apa'apa atu,

Paula K. Kava

paul [dot] kava [at] gmail [dot] com