'Etita,

'OFA 'oku totonu e launga 'a Paula K. Kava mei Vava'u: #1. Pehe 'e ia 'oku 'i ai 'a e filifilimanako 'i hono tufaki 'e he Pule'anga 'a e laiseni hu-koloa mai mo e fetuku-koloa ki Muli. Hili ko ia, 'oku 'ikai ha'ane fakamo'oni ke poupou'i 'ene launga, pe ko ha me'a na'e hoko kiateia.

#2. Pea 'ikai mahino 'ene lotomamahi 'i he mamafa 'a e mahu'inga 'o e ngaahi koloa hu mai he 'oku faingata'ia ai 'a e kakai (Mamafa 'a e koloa . . . 11 Oct 2010).

Faingata'a e ma'u laiseni pisinisi? 'Oku fika 127 'a Tonga 'i he faingofua e fokotu'u pisinisi fo'ou faka-lotofonua 'i he ngaahi fonua 'e 179 'i mamani; lau ia 'a e lipooti 'a e Heritage Foundation (Index of Economic Freedom World Rankings, 2010).

Fatongia 'o e Pule'anga: Faka'ai'ai Ngaahi Pisinisi

Ko e 'uluaki fonua 'e 11 'o e lipooti ko'eni ko: (1) Hong Kong, (2) Singapore, (3) Australia, (4) New Zealand, (5) Ireland, (6) Switzerland, (7) Canada, (8) U.S.A., (9) Denmark, (10) Chile, (11) U.K. 'E lava nai ke muimui 'a Tonga ki he sipinga 'a Aositelelia mo Nu'usila? Fefe 'a e ki'i fonua lahi tatau mo Tonga ko Singapore 'a ia 'oku fika ua?

'O kapau 'oku mo'oni 'a e launga 'a Paula Kava, 'oku tanaki leva 'a e Pule'anga ki he mamafa 'a e koloa. 'Oku 'ikai ko e maketi tau'ataina ia, he ko e pule'i filifili-manako ia ke fa'iteliha e pisinisi tokosi'i hono malu'i e mamafa 'a e koloa, pea fakalahi ta'etotonu 'enau tupu.

Ka 'o kapau 'e tokolahi 'a e ngaahi pisinisi, tenau fe'au'auhi leva pea pule 'a e kakai 'o holo ai e mahu'inga 'o e koloa. Pea hoko ai mo e humai 'a e ngaahi pisinisi fo'ou 'o nau hiki hake 'a e tu'unga 'o e sevesi, ka e ma'ama'a e koloa. Ko e anga ma'a mo totonu ia 'o e maketi tau'ataina.

Fatongia 'o e Pisinisi: Ma'u Tupu Lahitaha

Mahalo 'oku totonu ke fakamanatu 'e Paula Kava 'ene ako 'ekanomika ki he 'uhinga 'o e fokotu'u ha pisinisi.

Ko e 'uhinga 'o e ngaue faka-pisinisi kotoa 'i he maketi tau'ataina ko e feinga ke ma'u e tupu lahitaha. 'Oku 'ikai ko ha fatongia ia 'o e tangata/fefine pisinisi ke faka-kiki 'a e me'atokoni 'a e 'api kotoa, 'E faka'ofo'ofa ia 'oka tokoni e ngaahi pisinisi ki he ngaahi kautaha ngaue'ofa (i. e., Kolosi Kula, ngaahi Siasi, etc.), ka ko e taumu'a mo e fatongia 'o e pisinisi kotoa, mo 'enau kau ngaue, ko e fakalahi 'a e tupu 'o e koloa.

Fakamo'oni Fakamatala

Heritage Foundation. (2010). "Index of Economic Freedom World Ranking." Fekumi ki ai 'i 'Okatopa 8, 2010.

Sione A. Mokofisi, MBA