NEONGO kuo taataai'i 'a e taimi 'o e Pule'anga lolotonga, 'a ia 'oku lolotonga Palemia ai 'a e Kovana Le'ole'o 'o Vava'u , Ka 'oku 'i ai 'a e ngaahi fu'u monu'ia lahi 'oku fakatetu'a kiai 'a e kakai 'o e vahefonua Vava'u - ki he'ene tukutukulaumea 'oku lolotonga fai, fekau'aki mo e ngaahi langa fakalakalaka 'o e fonua , 'o kau ai foki 'a e vahefonua ni.

'Oku mau fu'u monu'ia lahi he ko e Palemia pee foki 'oku Sea 'i he Komiti Langa Fakalakalaka 'o e Vahefonua Vava'u.

Pea 'oku 'i ai foki mo e ngaahi project lalahi 'oku teuteu ke fakahoko ki he vahefonua ni 'o hange ko e langa 'o e hala fakakavakava koia 'i Vaipua , pea mo hono faka'osi 'o e tanu 'o e ngaahi hala koia na'e te'eki ai ke tanu mo valitaa.

Kae 'ikai ke ngata ai, ka ko e fakama'opo'opo 'o e ngaahi ngaue lavame'a 'a e Palemia, 'oku tu'u telinga kiai 'a e kakai 'o e vahefonua Vava'u – ki ha ngaahi momo 'oku toe ke fakatafe mai ke 'inasi ai si'i kainga faka'ofa mo masiva 'o e Lolo 'a Halaevalu.

'Oku ou tui ko e faingamalie lahi eni mo e monu'ia lahi ki he kau contractors mo e kau ngaue 'i Vava'u ni, ke nau kau 'i he talamahu'inga ki he ngaahi ngaue koeni 'oku teuaki ke fakahoko.
'Ikai ke ngata ai , kae lava ke ma'u ai ha faingamalie ngaue ki he kau leipa mo e ngaahi pisinisi pea mo e toenga 'o e kakai 'o e vahefonua ni, 'i hano fakahoko 'oe ngaahi ngaue ni.

'Oku 'ikai ko ha talaihangamai pe ko ha sani-tungua, ka 'oku hange ha fakatu'amelie ki ha'amau taunga 'oku tautau he fu'u telie. He ko e taumaia, 'oku faingata'a ki he Kovana Le'ole'o 'i hono mafai ko e Palemia 'o e fonua, ke fai ha fakakaukau aofangatuku ke fai mo langa ha mala'e vakapuna fakavaha'apule'anga 'i Vava'u ni. Ke fai mo langa'i hake 'a e Tourism Industry, 'a ia ko e industry pe 'eni 'e taha 'e feasible ke develop 'i Tonga ni – Ka 'oku pau pe ke initiate 'i Vava'u ni, pea toki mo'ui ai pe 'a e ngaahi vahefonua kehe.

He ka 'ikai ke kamata'i 'i Vava'u ni 'a e ngaahi langa fakalakalaka ki he takimamata, 'e fu'u tuai 'aupito 'e tau lalaka ki mu'a 'i he tu'unga faka'ikonomika.

He ka 'ikai ke fai mo kamata ha ngaue 'a e Pule'anga ke langa 'a e infrastructure 'i Vava'u ni, ke cater ki he takimamata , 'e faingata'a'ia lahi 'aupito 'a e Pule'anga mo e kau Investor koia 'oku nau lolotonga noo 'o langa 'a loto Nuku'alofa.
He ko hono 'uhinga, 'oku fu'u lahi 'a e ngaahi office space 'oku lolotonga langa 'i Nuku'alofa , Ka 'oku 'ikai ha tupu faka'ikonomika ia he fonua.

He ko e economic growth 'oku relative ia ki he population density. He ko e tohi kakai fakamuimui taha 'a e Pule'anga 'oku 'ikai ha tupu ia 'i he tokolahi 'o e kakai he fonua.

Ka ko e takimamata pe 'e taha, 'a e founga indirect ki hono increase 'a e population density. 'Ikai ke ngata ai , ka ko e takimamata pe te ne attract mai 'a e kau investor totonu 'oku fiema'u 'e he fonua, ke jump-start 'aki 'ae tu'unga faka'ikonomika .

'Io, ka 'oku pau ke tonu 'a e palani mo e visone 'a e Pule'anga ki he kaveinga ke fakataumu'a ki ai hono langa 'a e infrastructure 'o Vava'u ni, ke cater ki he scope 'o e fiema'u ki he industry koeni - ke fenapasi mo e huelo fo'ou 'o e senituli 21.

Ko e monu'ia 'anga pe eni 'o Fiji, ko e fai 'e Pilitania hono fakatoka 'o e infrastructure he fonua 'o tonu.

Ka ko e monu'ia lahi 'o Tonga ni, ko e 'i ai 'a e fonua ko Vava'u - ke kamata ai 'a e langa fakalakalaka fakasosiale mo e faka'ekonomika 'o e fonua, ke tuha mo e ta'au 'o e senituli 21.

'Io, 'oku monu'ia lahi 'a Vava'u, he koe Palemia 'oku lolotonga Kovana.

Faka'apa'apa atu.

Paula K.Kava

paul [dot] kava [at] gmail [dot] com ( paul [dot] kava [at] gmail [dot] com)