'Etita,

KO E me'a fakaloloma ko 'ete vakai hifo ki he peesi 'uluaki 'o e Kele'a 'a e 'ulu'i ongoongo mai 'aki 'e he 'Etita 'a 'ene fanongo talanoa mei he taha falala'anga tokua, 'e fakafoki 'e 'Akilisi Pohiva mo Dr Sitiveni Halapua 'a e fatongia koia na'e tuku kiate kinaua 'e he Fale Alea 'o Tonga 'i he ngaahi uike si'i kuo maliu atu. Ko e fatongia foki eni kenau fengaue'aki ai mo e 'Atita Seniale pea pehee ki ha tangata taukei lao tau'ataina ki hono tanaki mai 'o e ngaahi fakamatala ki he anga koia hono ngaue 'aki 'e he Komiti Langa 'o Nuku'alofa (NDC) 'a e pa'anga Tonga 'e $118 miliona koia na'e no mai mei Siaina hili e fakatamaki 'o e 16/11. 'Oku 'uhinga tokua 'a e teu fakafoki 'o e fatongia ko e 'ikai kena fiemalie ki he kei faka'ataa 'e he 'Eiki Palemia ke hoko 'a e tu'utu'uni koia 'a e Minista Polisi ke 'oua toe fakafo'ou 'a e aleapau ngaue 'a e Komisiona Polisi pea pehee foki ki he kei hokohoko atu 'a e Minisita Lao 'i he le'ole'o he lakanga 'Ateni Seniale lolotonga koia 'oku fepaki ia mo e tu'utu'uni 'a e Lao.

Kapau ko e mo'oni 'a e ongoongo kuo ha mai he Kele'a, ta ko e toki taha ia he faitu'utu'uni siokita lahi mo'oni kuo fakahoko 'e he ongo fakafofonga falala'anga ni. Kuo mo fili kimoua ke tutuki e kakai 'o e fonua koe'uhi ko e 'ikai fai ha me'a ki he ongo kaveinga koia 'oku mo tokanga kiai. Kuou tui kuo 'osi ongo ki he Palemia 'a ho'omo fiema'u ke fakahoko ha ngaue ki he Minisita Polisi pea mo e lakanga 'Ateni Seniale, pea he 'ikai fuoloa mei heni kuo fakahoko 'e he Palemia mo e Pule'anga ha tu'utu'uni kiai.

Ko e uho 'o e tohi ni ko 'eku fie fakamanatu atu kia kimoua ongo fakafofonga 'a e mahu'inga ke fakahoko 'a e fatongia ko ena kuo 'oatu 'e he Fale Alea fekau'aki mo e pa'anga $118 miliona 'oku movete holo he funga 'o e fonua. Pea 'oku matu'aki mahu'inga ke fakahoko eni he vave taha, he 'oku 'I ai 'a hono nunu'a fakasosiale mo faka'ekonomika 'e mo'utamakia ai hotau hako 'o laulau ta'u. 'Oku 'I ai e ki'i tokosi'i 'oku nau lolotonga fakafiefia he fu'u pa'anga koeni. Ka ko e kakai masiva 'o e fonua te nau kafaa hono ta 'o e fu'u noo 'i hano fakafou mai he hikihiki 'o e ngaahi tukuhau mo e laiseni, pea pehee ki he ngaahi sevesi 'a e Pule'anga he kaha'u vave mai.

Ko e fakatataa pe ena 'e taha 'oku mahu'inga ai ke fakahoko 'a e ngaue: 'Oku lolotonga ngaue he Komiti Langa 'o Nuku'alofa 'a e motu'a muli na'e Minisita pea ne fakafisi he ngoto 'a e MV Ashika. Ne 'ave ia 'e he Palemia 'o e Pule'anga ne toki 'osi 'o fakangaue'i ai 'aki 'a e vahenga ko e pa'anga Tonga 'e $14,000 he mahina ($168,000 he ta'u) malie e!. Pe ko hono mahu'inga totonu pe ia 'o e motu'a ni pe 'ikai, ka 'oku mahu'inga ke to'o 'a e 'u'ufi ke e'a pea mahino hono angafai. 'Oku lahi e ngaahi me'a ke 'omi ke 'ilo 'e he kakai 'o e fonua, he 'oku fakanatula pe ia kete fiemalie ki hano totongi fakafoki 'o ha no kapau 'oku 'ilo 'a e me'a na'e ngaue'aki kiai 'a e pa'aga. Pea ka 'oku 'I ai ha ni'ihi 'oku nau ngaue hala 'aki 'a e pa'anga, pea taki mai 'o 'ave ki he fakamaau'anga, he 'oku taau kenau taliui ki he'enau ngaue takitaha.

Koia ai 'oku ou tautapa atu kiate kimoua 'Akilisi Pohiva mo Dr Sitiveni Halapua, ke fakahoko mu'a 'a e fatongia mahu'inga ni he 'oku fakaongo atu 'a e kakai 'o e fonua ki hono ola. Ko e kaha'u 'o e kakai tokolahi taha he fonua 'oku 'i homou 'aofinima, pea ka 'ikai kemou fakahoko 'a e ngaue mahu'inga ni he taimi ni, ta ko ho'omou fakaava ia 'a e matapa ke toe tu'umalie ange ai 'a e kau tu'umalie, kae toe 'ango'ango ange 'a e masiva 'a e tokolahi taha he fonua. 'Oange ha faingamalie 'o e Palemia mo e Pule'anga ke fakahoko ha ngaue ki he ongo kaveinga koia 'oku mo tokanga kiai, he 'oku 'ikai hano fu'u fakatu'utamaki fefee (immediate implications) he taimi lolotonga ni. 'Ikai ngata ai, 'oku kei femou'ekina pe Palemia 'i hono fakama'opo'opo mo hiko e fakaveve 'a e Pule'anga motu'a.

'I he loto faka'apa'apa mo'oni

Dr Fotu K.V. Fisi'iahi

tofavaha03 [at] yahoo [dot] com ( tofavaha03 [at] yahoo [dot] com)