'Etita,

MALO pe kuo lava lelei 'a e 'uluaki ta'u faka-falealea faka-temokalati 'o e 2011, kae ngalingali na'e mamafa ange pe 'a e Falealea ki he'enau ngaahi benefit 'a kinautolu. 'Oku ki'I hokohoko mai 'a e pekia mo e mahamahaki 'a e kau politiki 'I Tonga ni.

Pea 'oku ou tui 'oku totonu ke kau mo e sivi mo'ui lelei 'I he ngaahi criteria ke fakapapau'I kimu'a pea qualify ha kanititeiti ke kau he fili, 'o tatau pe 'I he Hou'eiki Nopele pea mo e kau Fakafofonga 'o e Kakai. Pea ka 'ikai pea 'ai ha'anau medical insurance fakalukufua 'a e kau memipa 'o e falealea, pea ke nau takitaha totongi 'ene premium.

Ko hono 'uhinga, 'oku fu'u lahi 'aupito 'a e ngaahi fakamole 'oku fakahoko ki he kau memipa 'o e Falealea, na'e 'ikai ke totonu ke fua ia 'e he fonua.

'Oku fu'u ongo 'aupito 'a e fusimo'omo mo e honge pa'anga ki he kakai 'o e fonua. Pea 'oku 'ikai ho'ata mai he fakahoko fatongia 'o e ta'u ni ha founga pe ngaue ke solova 'aki 'a e palopalema koeni.

Ko e me'a pe 'oku mahino ko e toe fakautuutu ange 'a e ngaahi fakamole 'a e Pule'anga, pea hikihiki 'a e ngaahi totongi 'o e ngaahi public services mo e totongi 'o e koloa me'akai. Ka 'oku 'ikai ke 'I ai ha fangamalie ngaue pe ha founga ke tokoni'I 'aki 'a e fusimo'omo pea mo e ma'u'anga seniti ma'ae kakai 'o e fonua.

'Oku ou tui ko e 'uluaki issue eni na'e totonu ke tuki mo nonofo ai 'a e Falealea mei he kamata ki he'ene 'osi - ko hono faito'o 'a e alanga fokoutua koeni 'o e fusimo'omo pea mo e ta'ema'ungaue. Pea ka 'osi 'a e ta'u 'e 4 'oku nga'unu 'aki pe ha 15% kimu'a - 'oku kei sai 'anoa ange ia 'I hono ta'e fai ha ngaue kiai.

'Oku fa'a talamai foki 'e he tokolahi , ko e issue koeni 'oku fu'u faingata'a 'aupito ke fai ha ngaue kiai. Pea 'oku ou tui 'oku 'I ai pe 'enau kihi'I mo'oni. Ka 'oku makatu'unga pe 'ene faingata'a ko e 'ikai ke tuki mo nonofo 'a e mo'ui, 'atamai mo e loto ki he fatongia koeni.

He kapau na'e lava ke fokotu'u ha visone ke tau'I 'aki 'a e palopalema koeni 'I he ta'u faka-falealea koia 'e 4 'oku nau hanga ki ai, na'e totonu ke tau sio ki hano fakatoka 'o hono ngaahi fakava'e he 'uluaki ta'u faka-falealea koeni kuo tau lakai.

Ka 'oku hange hotau Falealea ko e kananga koia 'a e kau leka - ko e 'alu atu pe 'a e motu'a ki he kaunga'api 'oku fai 'a e tui au, pea ne kau aipe he tui au. Kuo ngalo ia na'a ne 'alu 'o kole ha me'I masima ke kiki 'aki 'a e haka hamu 'a e famili. Pea ne mo'unofoa ia he tui au kae mo'utalia mai 'a e famili mo 'enau fu'u haka hamu.

'Oku 'ikai ko ha toki mo'utalia 'eni 'a e kakai 'o e fonua ni. Pea 'oku ou tui ko e tefito'I 'uhinga ia 'o e liliu kuo fai ke ta'ofi faka'aufuli 'a e tui au he fonua ni.

Ko e me'a pe 'oku mahino mai, 'oku manako 'aupito ange pe 'a e pule'anga mo e falealea koeni, ke tanaki 'I he founga faingofua, 'aki hono hiki 'a e ngaahi laiseni pea mo e cost ki hano fakalele ha pisinisi. Ka ko hono nunu'a , ko hono to e hilifaki 'a e ngaahi fakamole koeni 'e he kau pisinisi ki he kakai 'o e fonua pe kau consumer.

'Oku tau fanongo pe hono talamai 'e he Minisita Pa'anga 'a e tu'unga fakatu'utamaki fakapa'anga 'oku tau a'u kiai , ka 'oku te'eki ke fai hano tu'usi ha fakamole ia. Ko hono toe tanaki mai aipe 'a e ngaahi fakamole fakafo'Ituitui 'a e kau falealea ke kanoni 'aki 'a e taulofu'u 'oku tau lolotonga hanokuua ai.

'Ofa he Kakai 'o Tonga

Paula K. Kava.

paul [dot] kava [at] gmail [dot] com ( paul [dot] kava [at] gmail [dot] com)