'Etita,

'E matu'aki mahu'inga kapau 'e takimu'a 'a e ngaahi mitia ...– nusipepa, televisone mo e letio, ngaahi siasi, mo e ngaahi ako'anga 'i hono talanga'i 'a e "lelei mo e kovi" ...– pros and cons 'o ha fa'ahinga to'onga mo'ui - ngaue pe sevesi.

'E tokoni lahi ha talatalanoa pehe, ki hono langa hake mo tokangekina 'a e ma'uma'uluta 'a e ngaahi famili, halanga maama ki he fononga 'a e longa'ifanau pea mo e to'utupu, pea lava ai 'a e ngaahi tamai mo e fa'ee 'o muimui ofi mo fakatokanga'i 'a e ngaahi liliu 'oku 'ikai fiema'u ke tafia ai 'etau fanau, na'a mo e ngaahi matu'a.

'Oku lahi 'a e ngaahi to'onga mo'ui 'oku 'ikai vivili hano fiema'u, ka 'oku 'ohofi 'e he kakai, koe'uhi pe ko hono pavaki fo'ou mai. 'E toki kimui pe 'oku lelei pe kovi, kaekehe pe ki he tokolahi ke kau he heka he peau fo'ou!

Ko e telefoni to'oto'o pe fetu'utaki internet 'oku 'ikai hano tatau hono 'aonga, mo hono kaunga-lelei, kiate kinautolu pe 'oku nau ngaue lelei'aki. Fakahoko 'enau fekau, ko e vave atu 'i ha totongi si'isi'i, pea tapuni. 'Oku tupulaki ai 'a e femahino'aki, fe'ofo'ofani pe leleiange ki he pisinisi ...– 'i hono ngaue lelei'aki.

Ka 'oku ou fokotu'u atu 'oku tau hanganoa he vave mo e faingofua 'a e fetu'utaki mo e tukufetuli 'a e tekinolosia ki he tu'unga lavame'a fakamuimuitaha, 'o 'ikai ke tau fu'u tokanga ki he tokokahi-taha 'o e kakai pe to'utupu mo e longa'ifanau 'oku nau kaunga-heka he peau ko ia 'o tohoaki'i ai 'a e tokolahi ki he fakamole lahi mo faingata'a tu'unuku mai.

'Oku mahu'inga ke ta sio fakalelei ki hota ivi fakapa'anga mo e tu'unga vivili 'o e ngaahi fiema'u 'a e famili fakalukufua. Pea ta fehu'i: 'Oku fu'u vivili nai ke 'i ai ha'aku telefoni? Te u faingata'a'ia fefe kapau he 'ikai ke 'i ai ha'aku telefoni?

Ko e pa'anga 'e fiha 'oku ta telefoni 'aki 'i he 'aho, uike, mahina? 'Oku ngali ta'emahu'inga kiate koe, ka 'okapau ke te fakama'opo'opo lelei hifo ho'o fakamole ki he telefoni, 'oku mei lahitaha ange ia 'i ha toe me'a. Tukukehe ange 'a e ma'u 'e he telefoni ia 'a e konga lahi ho taimi mo ho'o fakakaukau.

Kuo toko lahi mo e ngaahi famili kuo nau va-mama'o ange tupu mei he mo'umo'ua ange e taimi 'o e tamai, fa'ee mo e fanau he lomi 'o e telefoni - talanoa pe text, 'o kalusefai e taimi na'e mei talatalanoa ai 'a e famili, he talanoa maumautaimi ki ha toko taha kehe. Ko ha fo'i fakalaka nai? Ko e fo'i tau'ataina 'ape? 'Oku fiema'u ke tau fakakaukau, kae'oua 'e monokaki mai pe 'a e me'a kotoa 'o fa'oaki pea tau copy, hiliange ko ia 'oku 'ikai a'usia 'e hota ivi pe mateuteu 'eta mo'ui mo e 'atamai ki he fa'ahinga to'onga mo'ui ko ia.

'Oku toe kovi ange 'a e humai 'a e ngaahi fakatauele kehekehe ...– 'i he lea, popoaki, tohoaki mo e fakatata ta'etaau, 'o to'oto'o holo fakataha pe mo e telefoni, pea hange ko e lau, 'e uesia ai 'a e loto 'o ia 'oku ne faka'ataa hono taimi ke muna mo e fakatauele 'oku fai mai 'i he telefoni, pea faifai pea ngalo ai 'a e lelei, kae tu'u atu 'o fakalato e fakatauele fou mai he telefoni, pe internet.

'E lava nai ke ta'ota'ofi? 'E lava pe kapau te tau talanoa'i, pea tau tui ko e palopolema fakalilifu 'oku hu ta'e-poaki holo 'o 'ikai ki ho lotofale pe, ka ki he loto, 'atamai mo va fakafo'ituitui, fakafamili pe fakamali, pea 'ikai hano kaunga'afonua pe fakangatangata.

Koeha fua e ngaahi fiema'u vivili ange 'a e toko taha fakafo'ituitui pe ko e famili fakalukufua, 'oku feilaulau'i koe'uhi kae ma'u telefoni to'oto'o 'a e tamai pe fa'ee, tukukehe ange 'a e toenga 'o e fanau?

'Oku 'avalisi ki he telefoni 'e fiha 'i he famili?

'Oku fiha nai e 'avalisi e fakamole 'a e toko taha ki he'ene telefoni to'oto'o he uike?

'Oku 'ikai te u ma'u 'a e tali, ka tau faka'uta ange ki he fu'u pa'anga lahi na'e mei lava ai ha me'a 'oku 'aonga ange ki he famili fakalukufua, ka 'oku mole noa'ia pe, he talanoa 'ata'ata pe. Me'a ni he 'ikai lava 'o fakahoko 'ene fekau pea tapuni ka 'oku fai 'a e ngaahi fepolotalanoa'aki hange ha koka'anga he miniti totongi.

Tukukehe ange 'a e lahi ange e taimi 'o e tangata pe fefine 'oku ma'u 'e he ki'i telefoni, pea si'i ange hono taimi talanoa mo hono famili. Mo'umo'ua pe he telefoni pe text pe bebo! Kuo fiha e pepe kuo vela he haiane pe faka'ahu-namu kae telefoni pe fa'ee pe tamai?

Pea 'ikai fai ha lau ia ki hono ngaue kovi 'aki 'o e tekinolosia ki he faihia. Ka 'oku toe 'i ai e kaunga-kovi 'e taha 'oku fakautuutu ki he maumau lahi ...… ko e ngaue'aki 'o e tekinolosia telefoni ki he fe'ave'aki e ngaahi popoaki fakatauele, popoaki fakalielia pe 'ata fakalielia, pea kuo lahi ai mo e ngaahi nofo mali kuo uesia pe maumau 'aupito.

Koeha ha'ata tali ki ai? Me'a ni 'e tukuange ke fu'u faingofua mo vave pehe hano fakatafoki ha 'ofa 'a ha taha mo hano 'ofa'anga kovinanite ki ha pau'u 'oku ne ngaue'aki 'a e tekinolosia ke toutou 'ahia e 'atamai mo e loto 'o ha taha mali lolotonga 'oku nofo lelei 'i hono mali 'o'ona?

'Oku ou tui kuo lahi 'a e ngaahi maumau kuo hoko, pea 'oku totonu ke fai ha sio ki ai, talanoa ki ai 'a e ngaahi fai'anga lotu, famili mo e ngaahi ma'u mafai, pea 'e tokoni lahi kapau 'e talanga'i 'e he mitia.

'Oku 'ikai ke u fakahalaki 'a e 'aonga 'o e tekinolosia, ka 'o kapau 'e hanga 'e he tekinolosia 'o kumoa e tokanga 'a e tangata mo e fefine, ta 'oku tu'u-laveangofua ke fakatauelea pea 'e ala hoko ko e 'auha'anga 'o e to'utupu, si'eta fanau ...… koha mate'anga 'oku 'ikai toe fakangatangata 'ene hufia e lotofale ...– taimi, loto mo e fakakaukau 'a e talavou mo e finemui, pehe ki he tangata mo e fefine nofo mali.

'Oku taku ko e fakalakalaka. 'Io, kiate kinautolu pe 'oku nau poto 'i hono ngaue'aki. Vave, nounou pea tapuni! Ka ko e tokolahi-taha, 'oku 'ikai ha fu'u fiema'u 'aonga ia ke telefoni, ka ko e muna pe mo e tuli e ata 'o ha ta'au 'oku 'ikai hano 'aonga kiate ia. 'Oku 'ikai ke ngaue pa'anga. 'Oku 'ikai ha ma'u'anga pa'anga. Ka 'oku telefoni ia 'i he kalasi $1,000 tupu. Koeha nai e kaha'u 'o e heka he fakalakalaka 'oku 'ikai mateuteu ki ai?

Ko e tekinolosia 'o e fetu'utaki ko ha me'angaue fisifisimu'a, ka 'oku pa'anga hono ngaue'aki, pea fiema'u 'a e anga fakapotopoto mo e anga fakama'uma'u ke te ngaue'aki pe ki he fetu'utaki me'a 'aonga, kae fakasi'isi'i 'ene maumau mo 'ene 'a'au e pa'anga mei ho kato, 'uma'aa 'ene puketu'u ho taimi, 'o leleiange ho'o fetu'utaki ki tu'a mei ho'o taimi ho famili, talanoa mo akonaki'i.

He 'ikai teke poto hake koe 'i he telefoni! Neongo ho'o hala he credit kuo 'ai mai e fo'i sevesi ia ke ke lava 'o kole ke 'omai ha'o credit mei ha taha kehe. Ko e ngaahi founga kuo fa'u mo lalanga ke tokoni, ka 'oku ne puketu'u koe 'o 'a'au mo kato ki he 'auha, kae tanaki e pa'anga e lauimiliona 'e he kautaha. Sai kinautolu, toe pakupaku ange kitautolu!

'Oku ou tui koha 'asainimeni mahu'inga 'ena ki he ngaahi mitia, 'oku ou fokotu'u atu, ke fifili ki ai e 'atamai 'o e ngaahi matu'a, pea talanoa'i he taimi ki he taimi pe 'oku tau ngaue 'aonga'aki hotau taimi? Pe 'oku fu'u fakavavevave fau 'etau mo'ui ki he ngaue mo e ngaahi me'a kehe kae li'aki hota famili.

Kuo ta ohi nai e telefoni, pe internet ko ha memipa fo'ou taha mo mahu'inga taha ia hota famili ...– fakamaau'i ho taimi mo ho famili, pe 'oku lahiange 'a telefoni ia ...– 'i he taimi mo e seniti?

Uikilifi Taufa

Nuku'alofa