Tau'ataina Ongoongo [1]
Wednesday, May 6, 2009 - 17:34. Updated on Friday, September 12, 2014 - 11:33.
'Etita,
Kuo tau toki situ'a mei hono fakamanatua e tau'ataina 'a e ongoongo. Ka ko e me'a 'oku mahino mai ko e tau'ataina ko ia 'a e ongoongo 'i Tonga 'oku hange 'oku fu'u ngali lahi pea nenefu he taimi 'e ni'ihi. 'Oku hanga 'e he kupu 7 'o e Konisitutone 'o foaki e tau'ataina ko ia ki ha taha pe 'o 'ikai fakangatangata pe ki he ngaahi kautaha ongoongo. Kaekehe ko e ngaue ko ia 'oku 'i he 'aofinima ia 'o e ngaahi kautaha ongoongo. Ko e tonu mo e hala e ma'u 'a e kakai 'oku meimei tefito ia he ngaahi me'a 'oku tuku atu mei he ngaahi kautaha ongoongo. Ko e fatongia mamafa eni ka 'oku hange 'oku ngali to'o ma'ama'a 'e he ni'ihi pea pa'usi'i 'e he ni'ihi e fatongia ni mo e tau'ataina kuo foaki. Kuo 'i ai e ngaahi fakatataa mei he kuohili 'o e fepaki 'a e tau'ataina 'a e ongoongo mo e mafi 'o e kau ma'umafai pea pehe ki he mafai 'o e lao, ka ko e paletu'a ko fakamaau'anga.
'Oku kau 'a Tonga 'i he fonua 'oku tau'ataina lahitaha ai e kau faiongoongo neongo hono kei talaki 'e he ni'ihi 'oku fakafe'atungia'i 'enau ngaue fakafaiongoongo. Mahalo na'a kuo taimi ke fai ha toe tanaki atu ki he lao 'aki hano fakakau atu e "Freedom of Information" pe tau'ataina ki he ma'u'anga fakamatala. 'Oku ngaue lahi 'aki eni 'i muli koe'uhii 'e lava heni ke fakapapau'i 'oku tuku mai e fakamatala totonu mo pau ki he kakai kapau 'oku faingata'a hono ma'u e ngaahi fakamatala pehe he lolotonga ni. 'Oku 'i ai pe mo e kupu ia ai ke ne malu'i e ngaahi fakamatala pelepelengesi fekau'aki mo e malu mo e hao 'a e fonua pea mo e ngaahi me'a pehe, kaekehe pe ke tuku mai e ngaahi fakamatala totonu ki he kakai 'o e fonua.
Ko e tu'utu'uni ko ia 'a e fakamaau'anga ki he Kele'a kuo tui ko e toe fakamanatu pe ia ki he ngaahi kautaha ongoongo honau fatongia ke fakapapau'i 'oku tonu mo mo'oni e ngaahi fakamatala 'oku nau tuku atu pea 'ikai ngata ai ka ke mama'o mei hono maumau'i 'o e lao. 'I he taimi lahi hange 'oku lahi ange feta'aki ia 'a e ngaahi kautaha ongoongo 'e ni'ihi 'i hono fai honau fatongia 'a ia ko e 'omai e ngaahi fakamatala mo'oni mo totonu ki hono, ako'i mo faka'ilo ki he kakai e me'a 'oku hoko pea ke fakafiefia'i mo fakafiemalie ki he kakai.
'I he teuteu atu ko ia ki he liliu fakapolitikale, ko e taimi mahu'inga ia ki he ngaahi kautaha ongoongo koe'uhii 'oku 'i ai honau ngafa ke tokoni ki hono ako'i mo fakamahino ki he kakai e ngaahi me'a totonu 'oku hoko pea mo e me'a kenau 'ilo ki ai, kae 'ikai ko e ngaahi me'a 'oku loi mo fakatupu ha loto taaufehi'a he kakai. Ko e mafai lahi 'oku 'i he ngaahi kautaha tufaki fakamatala pe ongoongo pea 'oku mahu'inga ke ngaue fakapotopoto 'aki.
Pola Loiti
polaloiti [at] yahoo [dot] co [dot] nz