'Etita,

'Oku ou fie lave pe heni ki he tohi 'a Mosese na'e kaveinga mai'aki 'o pehe, "Ko e mate na'e pau pe ke hoko, " 'i he 16 Novema. 'Oku 'ikai ko ha mate ia na'e pau ke hoko 'e Mosese, ka ko e mate ko ia ko e ola ia 'o e ta'e fkpotopoto mo e ta'e maa'usia 'i he fkkaukau 'a e me'a totonu mo lelei pea tuha mo taau ke fai. Kimu'a ke te fkhoko ha fkkaukau, 'oku totonu ma'u pe ke te 'uluaki vakai'i pe koeha e ola 'e ma'u ai (consequences) 'e lelei pe kovi; 'e mole ai ha mo'ui pe 'ikai, 'e tu'utamaki ai e fonua pe 'ikai, etc etc etc.

'Oku fefe kapau na'e mate ai hao 'uhiki? Koeha e me'a na'e meimei hoko kapau na'e mateuteu mai e pule'anga (sotia/polisi) ki he me'a na'e hoko? Te ke ongo'i fefe kapau na'e kau ha'o pisinisi he mofia? 'Oku ke mo'oni pe ko e ngaahi fu'u va'apapa ne mole pea 'e toe fetongi pe, kae fefe 'a e ngaahi mo'ui ne mole? Te ke toe 'oange ha'a nau mo'ui? Fefe 'a e ngaahi famili kuo mole heni 'a 'enau ngaahi ngaue? Te ke ma'u ha'a nau ngaue? 'Oku ke fkkaukau nai ki he nounou fknaunau, fkme'atokoni, fkvala mo e ngaahi nounou kehekehe 'a e fonua 'o 'ikai ngata pe 'i Tongatapu kae toe afuhia ai mo e ngaahi 'otu motu kehe 'o fktatau ki he'enau ngaahi fiema'u mei hono maumau'i 'o e ngaahi pisinisi?

'Oku lahi pe 'a e ngaahi me'a ke u lave atu ki ai fekau'aki mo e ngaahi ola kovi, ka 'oku ou tui 'oku fe'unga pe 'ena 'o fktatau ki he ki'i 'ilo mo e fkpo'uli 'oku ke ma'u.

Ko e fktata ko 'ena ki he sima vai, ko e fktata totonu pe ia 'o koe. Ko e me'a mate ia pea 'oku 'ikai ke ne lava ke ne liliu holo 'iateia pe 'i ha taimi 'e fonu mai ai 'a e vai. (No life, no brain) Ko 'ene fonu pe, pea pihi ki tu'a. Ko e tangata, ko e me'a mo'ui ia(human being) pea na'e ngaohi ia 'i he tatau 'o e 'Otua pea fkteunga'aki ia 'a e ngaahi naunau 'o lava ai ke ne tala 'a e lelei mo e kovi. 'Oku malava pe 'a e tangata ke feliliuaki holo 'a 'ene fkkaukau 'o fktatau ki he'ene tui mo 'ene fiema'u. Ko ia ai 'oku ou pehe, 'oku ke tatau pe koe ia mo ha sima vai 'o mate fk'atamai he 'oku 'ikai te ke toe 'ilo'i ia 'e koe ha me'a ke toe fai ke kei ma'u ai ha lelei ki he famili mo e fonua.

Koeha kuo 'osi ai e kataki? "While there's Life, there's Hope." 'Oku 'ikai ko e tapuni pe 'eni 'a e Falealea he 2006 pea tau tangulu aipe ki he ta'engata, 'oku kei 'ata pe mo kei faingamalie pe 'a e alea'i 'o e liliu. He 'ikai ke tunu hake pe e 'unga pea kula leva. Manatu'i, ko e liliu ko 'eni 'oku fai ki ai 'a e feinga 'oku fa'ahi ia 'e 2 (50/50) pea kuopau ke Take Time pea toki mahino mo ma'u ai ha ola 'oku fkfiemalie ki he ongo fa'ahi fktou'osi. Ko 'ene loloa ange 'a e tukituki, ko 'ene leleiange ia 'a e fokotu'utu'u mo e fkkaukau ki he issue (lliliu) ko 'eni.

Malo

Joe Naulilo.

SLolohea [at] otahuhucollege [dot] school [dot] nz