Tangilaulau 'o Taufa'ahau Tupou IV [1]
Tuesday, September 19, 2006 - 08:22. Updated on Sunday, September 14, 2014 - 20:58.
'
‘Oiau e! 'Oiaue! 'Oiaue! homau fakapo! ‘Oku mau hu louifi mo tangi lolotu ko ha fakalelu ki he ngaahi lo'i fofonga na!
He ‘oku po‘uli lolo tu‘u ‘a e ‘Alotolu, ‘otu Ma‘afu mo e fanakena, Houma‘utu pea pehe mo e ngaahi pupunga kaveinga ‘o e vavaloa
Pea kuo ‘ikai to e malava ‘e homau ngaahi poko‘i matani ‘o siofia ‘a e ngaahi tafatafa langi ‘o e tahi pulopula pea mo e tahi tea
Pea pehe foki ki he moana ‘uli‘uli, moana vavale, moana loloto mo e moana ‘ikai hano kamata‘anga pe ngata‘anga
He kuo lau peau ta, hifo mo peau foki, pea kuo ‘ikai tulia ke ma‘u ‘a e ngalu ‘o e fasi, he kuo to ‘a e La‘a‘o Unga fonua ‘i he kapukapu
Pea hange ko e lau ‘a e ta‘anga:
...Oi hua liliu, tau hua he
Ko e ‘alotaki ‘i moana e
Kohi ‘a Velenga ne kalanga
‘Ai la katau nakita
He ‘i ‘i o he ‘a ‘a he!
Sila ki vai ‘oku angimui
Pea takavaha to e angai
Hotau kalia kuo likiliki
Faila ‘oua ‘e tu‘atamaki
Tofikulu he tahi pikipiki
Tafe Falamao ‘o Tasimani...
He!...
(Fa‘u ‘e S.Lafitani Tofua‘ipangai)
‘Oiau e! ‘Oiau e! ‘Oiau e homau fakapo! ‘oku mau Tangitumanava mo Lau‘aitu!
He ko e taufa kuo ne kapa ‘a e langi tu‘oteau, pea to takutaku ‘o sika ‘a hema pea taulua ‘i he Matapa Tapu ‘o Fangatapu
Pea kuo si‘i tengihia ai ‘a loto Tatau ‘o Ha‘a Moheofo, Ha‘a Ma‘afu, pea mo Maliepo, Molofaha, Kauhalalo mo Kauhala‘uta
Pea tangi fakalolongo ka e ongo fofoa ki he fata mo e tau‘olunga ‘o Lolofonua pea mo Pulotu
He kuo lala pea longonoa ‘a Hala Paini mo e Hala Tu‘i, pea ‘ai tauanga‘a ‘a Pangai mo hono kau‘a toa
Pea hange ko e lau ‘a e ta‘anga:
“Ko ‘ena e manulea he toa
Tofa kuo longonoa
Ka e teki si‘i vai ko Hiva
Ko e me‘a ne tala fuoloa
‘A e tuku ki he tangata ‘iloa
‘A e fana‘i ‘o e taungapeka
‘Ilo ‘e he a‘u ‘a ‘eku lea
Na‘a ai si‘a ake noa”
(Maa‘imoa ‘a e Ta‘ahi ne ko Kuni Salote Tupou III)
‘Oiau e! ‘Oiau e! ‘Oku mau fakafoa! mo tangi Halotuhalotu mo tangi vavale!
He ‘oku ongo, langa pea uhu ki he mafu ‘o e Tonga ‘i he fonua ni pea mo e vahanoa ‘o e ope
E siutaka ‘a e Tavake ta mafua, fakalaukau ai mo e kula ‘i Halakakala, manoa he fa mo e lutua ke tanaki ko ha fakakoloa mo ha vaikau‘aki
Pea ‘i ‘Aololoa kuo ke ha‘elea, ‘o pupuluhi, pea ke liuaki ‘o fakaha‘ele ‘e Ha‘a Pulotu mo hono kau Tufunga
Ki he uma ‘o Ha‘a Havea mo Ha‘a Ngata, pea ki he tautahi ‘o e Laione ‘o Kolofo‘ou pea mo e ‘Ikale ‘o loto Kolomotu‘a
‘Oiau e! ‘Oiau e! ‘Oku mau fakafoa! mo tangi laulau mo tangi Hahanu!
He kuo ke ha‘elea, pea kuo mapaki e fa ka ‘e kei ‘alaha, ‘o manongi ‘o tuputupu‘a ‘a e ngaahi maa‘imoa, kuo ke fakama‘u ‘o sila‘i pea loka‘i, ka e toki vete pe ‘e ha a‘u
Ne ke fakalongo pe mei ho taloni, pea ‘ikai ke ke lakoifie ki he fakamo‘ulaloa ‘a kimautolu, ne mau situ‘a mei ho‘o ngaahi tofolofola
Ko ha ‘ofa fakaetamai, ko e ‘ofa e ‘a e Tamai ki he‘ene fanau ne nau li‘aki ‘a ‘api moli,‘enau nofo pe ka e fu hala
Ne ke fakalongo pe ho huafa, he ko kuma si‘i to e vela hono hiku, ‘o mau ngutu tamulea, pea mau tuhu‘i ‘a e ‘umata, mahina mo e la‘a, ‘o lalau situ‘a ki he langi taumama‘o fau
‘Oiau e! ‘Oiau e! ‘Oku mau fakafoa! mo tangi mamahi pea tangi valelau!
He kuo ha‘i takai patetele mo aveave ‘a e Toa-ko-Ma‘afu ‘o e Sia-ko-Veiongo ‘o Makamaile
Pea pulou mo liongi ‘a e ‘otu Langi ‘o Mu‘atoputapu, ‘api e ko Malila, a ‘Utulifuka mo Kolongahau pehe ki he ‘api ko Olotele
Pea fakaloloma ‘a Fonuamotu mo ‘Ahau, pea ki Heketa mo Loto Poha, he kuo ‘aho nonou ‘a e tala ‘o e La‘a e Ha‘amonga ‘a Maui Motu‘a
Ka e fa‘a fetai lava he kuo faka‘anaua ‘a e Sika-‘a-Valu, ke ‘aho loloa mei Ma‘ananga he Lepa ‘o Fualu ‘i loto Ha‘amea, ka e le‘oa pe he Futu-‘a-Mahina mo e Vai-ko-Puna
‘Oiau e! ‘Oiau e! ‘Oku mau fakafoa! mo tangi ‘a lo‘imata mo tangi ‘Oiau e!
He ‘oku langa mo uhu ‘a e manava ‘o Fakamalu‘akatea ‘i hono hou, pea ki he Piu-‘a-Tafahi pea mo Vailahi
Pea tangi tuenoa mo fakalongonoa ‘a e Lolo-‘a- Halevalu pea mo e Pako ‘o e Fo‘i‘one‘one, pea punou ‘a e Tautahi ki he‘enau kaivai
He kuo fakalolou ‘a e Mala‘e-ko-Pouvalu pea mo e Fitu‘alofi e kanoloto ‘o ‘Upolu, pea pehe ki he ‘api ko Faa‘imata ‘ia Fevanga mo Fefafa
Pea pehe ki he Ha‘a Talafale pea mo e Falefa ‘ia Tu‘i Tonga ‘Aho‘eitu, pea meia Lolofakangalo kia ‘Afulunga
Pea hange ko e lau ‘a e ta‘anga:
“He moto ‘o Ha‘apai Veu
Manusiu e liku ‘o Vava‘u
He pueki ‘o e Piu-‘o-Tafahi
Ko e fetu‘uhopo ‘i Vailahi
‘Oi he hingano lupe e ‘i Fuai
Fakatali koula ‘i Vaitaki
Lupe ofo he Hala Paini ‘o puna
Liuaki ‘o ala he maka ko Vuna
Pea tuku ko e taumu‘a vaka
He vaha‘a mo e ‘otu pule‘anga.”
(Maa‘imoa ‘a e Ta‘ahine ko Kuini Salote Tupou III)
‘Oiau e! ‘Oiau e! ‘‘Oiau e homau fakapo! ‘Oku mau tangi loto mo tangi ta‘etuku!
He ‘oku tangi ‘aho mo e po ‘a e Maka ko Tohu‘ia-‘o-Futuna, pea pehe ki he ongo ‘apa‘apa ‘o Velelahi mo Velesi‘i, pea mo Fonua‘uta mo Fonuavai
Ka e ‘uma foki ‘a e fasi‘alofi ‘o Havea Lolofonua, Taufulifonua, ‘Atungaki, Lupe, Hemoana
Kae ‘uma‘a ‘a e fasitapu ‘o Maui Motu‘a, Maui ‘Atalanga, Maui Kisikisi, Maui Fusifonua mo Maui Kupu
Pea ‘oku hikuhiku pe le‘o ‘o e Tu‘i Pulotu he kuo hala ‘a e ‘Ulumotu‘a ‘o Maama, pea ‘oku ongoloa ki he Tu‘i Manu‘a
Ka e tauhi pe ‘a Tangaloa ‘Eiki, Tufunga pea mo ‘Atulongolong mei he ‘olavaha kilukilua hono te u fakaha‘elea koe ki Mala‘ekula
Pea hange ko e lau ‘a e ta‘anga:
“Tulou kia Piki Kele Longonoa
‘I he takafalu maka tupu‘a
Mo Fonuavai Fonua‘uta
‘Atungaki Lupe Hemoana
Velelahi e Havea Lolofonua
Velesi‘i e Taufulifonua
‘Oi lei e ne nau fofola
‘O fatu e kohi kamata‘anga
Maui Motu‘a e ‘i Maama
Hikule‘o ‘i Pulotu mo hono kakala
Tangaloa e ‘i he Langiloa
Laku momo hifo ki Maama.”
Fa‘u ‘e S.Lafitani Tofua‘ipangai
Lo‘au Research Society,