‘Etita,

Fakamolemole kae tu’u atu e ki’i fakahoha’a ko eni ‘i he paenga talanoa he vahaope.

Ko e faiva fuhu ‘oku ‘iai e me’a ‘e tolu ‘oku fai kiai e tokanga. ‘Uluaki ko e tu’unga fakaivi mo malohi fakasino ‘o e tangata fuhu; Ua, ko e taleniti he faiva’ni, ‘i he tuki, kalo, va’e mo e ha fua; Tolu, ko e tokotaha ‘oku teu ke na fuhu, ko hono taleniti, malohinga mo e vaivai’anga. Neongo eni kotoa, ‘oku fiema’u ha faiako ke ne fakatonu ‘e te teuteu mo e ‘atamai ‘o e tagnata fuhu koe’uhi ko e iku’anga ‘o e faiva’ni ‘oku tolu pe: Ko e ‘osi ‘a e fuhu ‘oku tu’u koe kae tokoto taha ki lalo; Mo kei tu’u loua kae lau pe kohai na’e lahi mo tau ‘e ne tuki; pe ko e tu’u ‘a e tama ‘e taha ka ke tokoto koe. ‘Oua na’a ngalo e Toketa mei he ve’e mala’e ke tala atu ‘oka faingatamaki pe ‘e kei tonu ke hoko atu ‘a e fuhu pe ‘ikai. ‘Oku pehe’ni tofu pe ‘a e fetaulaki ‘i he mala’e ‘o e Politiki.

Ko e fakatu’utamaki ‘o e faiva’ni he neongo e ngutu malie ‘a ha taha mo e talanoa ‘e ne fakamalohisino, potoi mo e angai fuhu mo e ha fua. ‘i he ‘aho ‘oku fai ai e fuhu, ko e tokotaha pe ‘e hopo ki mala’e fuhu ke fehangahangai mo e tama ‘e taha. Pea kapau na’e ‘ikai teke teuteu ki he fuhu, ‘e mo’oni e lau ‘a e tangata fuhu ‘e taha.malo mo e tu’u ‘i loto hoku ‘alelo ke ‘oua ‘e tau ai ha tuki...”. Pea ‘oku tau fa’a tukuhua pe ‘o pehe,.tuku ho’o ngutu ‘oho he ‘e ‘alu ho ‘alelo ‘o toi mei loto kae fuahia ho fofonga...”. Hufanga he fakatapu. Pea ko e me’a pe eni na’e hoko ‘i he fuofua fetaulahi koia ‘a e timi fo’ou ‘a e Pule’anga mo e timi ‘e TAHA. ‘Oku te’eki ai foki ke mahino e hingoa na’e fuhu ‘aki ‘e he timi ko eni he ‘oku liliu fakamahina honau hingoa. Na’e ‘iai foki ‘a e fuhu atu kimu’a ‘a e timi tatau pea na’a nau teuteu’i ‘a e tama ko PSA. A’u ki he ‘aho fuhu kuo holomui ‘a PSA ‘aki e ‘uhinga na’e fo hono talausese fuhu pea ‘oku kei viku. Koia ai na’e ‘unu ia ki mui kae teke’i mai ‘a Totonu Tangata moe Tekiteki Temokalati. Ka ‘oku ‘ikai ke mahu’inga e hingoa ia. Ko e me’a ‘oku mahu’inga na’e ta’ofi e fuhu he takai ‘uluaki pe ko e ‘ikai toe lava hake ‘a e fa’ahi ‘e TAHA ki ‘olunga ke hoko atu.

Neongo na’e li e pole.koe Fuhu Lahi pea na’e teuteu e fuhuni ‘e he tangata Alea’i fuhu ‘iloa taha ‘i Tonga pe ko e Don King ia ‘o Tonga ko Judge Robin Webster mei he kautaha Alea’i fuhu koe Fakamaau Lahi. Na’e ‘ikai fakatokanga’i ‘e he fa’ahi ‘e TAHA, ko e ‘alu ‘a e fuhu ki he fakamamani lahi mo e pa’anga lahi ko e toe faingata’a mo mamafa ange ia ke maumau’i ha alea fuhu. He na’e ‘alu ki he ofi e ‘aho fuhu kuo kamata e lau holo ‘a e fa’ahi ‘e TAHA he ‘ikai ke momoa honau talausese fuhu ‘o kinautolu ki he ‘aho fuhu. He ko e fa’ahinga tupenu ka viku ko e momoa ngata’a faka’ulia. ‘A ia ko e tupenu tatau pe eni na’e tuitui mei ai ‘a e talausese fuhu ‘o e PSA ‘i he teu fuhu kimu’a. Ka ‘i he tupu mei he mole taimi ‘a e kautaha fuhu lahi ‘i he fonua hono tali ‘e pole mo hono tu’uaki ‘o e fuhu, na’e ma’u ai ha fakaha he ‘ikai ta’ofi e fuhu ia ‘i he ‘uhinga ko e viku ‘a e talausese fuhu, he na’e lava pe ‘a e kakai Tonga ia ‘o fuhu tupenu ‘i he laui kuonga. Koia ai na’e toho’i atu ai pe ‘a e puleha’amoa ‘o tui ‘e TAHA kae kamata e fuhu. Kuo tau ‘ilo kotoa hono ola. Na’e ‘eke ki he motu’a muli fekau’aki mo e fuhu pea ko 'ene lea pe “KA MATE KA MATE”. Pea pehe ai pe ‘e Mani Vaka (Ko e Hau 'o Tonga, Tahi Saute, Fika 10 ki he Hau ‘o Mamani 70 tupu),.ko e tupenu pule ha’amoa pe na’e ‘ikai ke taka’uli he ‘osi ‘a e fuhu...”.

Ko e me’a ‘oku fakaloloma mo fakahela ko e toe feinga ‘a e kulupu ‘e TAHA ke fakatonuhia’i ‘a e fo’i ‘oho kuikui ko eni. Ko e fietokoni, ‘oku ‘ikai ko e timi fuhu eni ia na’a mou fa’a nafui ‘aki e fakanafala mo e tokai. He ko e taimi ‘oku kei takai ai mo ofa ‘a e fo’i tuki tokai ‘e taha, kuo hongofulu e hema mata’u ia kuo fe’iloaki mo hoto fofonga ‘i he fuhu fakaeonopooni. Ko e malohinga ‘o e timi fo’ou ko eni ‘a e fetongi tuki, pea ‘oku ou tui kuo lahi ho’omou lavetukia ke mou kei ta’etokanga ki he founga koia. He ‘oku pehe pe ‘i he politikale, ka fetongi e timi ‘e taha ‘oku fai e tokanga kiai. Tautautefito ‘okapau ‘oku to’o e fetongi ko eni mei ha taha na’e kau ‘i ho’omou timi. Pea kapau kuo hange.koe hoha’a ‘a e Toketã kuo kamata ke ha e faka’ilonga ‘o e.maumau ‘a e neave...” (Punch Drunk) ‘i ho’omou timi, pea ta kuo taimi ke mou fakakaukau lahi ke tukuange ‘ã e faiva ko eni. He koe fa’ahinga maumau eni ia he ‘ikai toe lava ia ‘o faito’o.

Neongo ‘e tau tuukuhua ki he me’a kuo hoko ka he ‘ikai te tau fakasi’ia hono mafatukituki 'a ia, ko e hia-matea faka-politikale ke fai ‘e ha kau memipa Fale Alea ‘o ha pule’anga ha fehalaaki ngalivale pehe. ‘Oku toe mahino mai mei he hoko atu ‘o e Fale Alea ‘a e tukunga ma’ulalo kuo a’u kiai hono fakafofonga’i ‘o e kakai ‘o e fonua. Kuo ha mai mei he Pule’angã ‘a e havala ke ma’u e laui miliona ke fakatoli’a ‘aki ‘a e 60-70-80. ‘A ia ko e me’a vave pe te nau ala ma’u ai ko e ‘inasi ‘o e Pule’anga ‘i he Wespac ‘a ia ko e ki’i toenga pe ia ‘oku tau kei nofo ‘aki ‘i he taha ‘o e ngaahi pangike lalahi ‘o hotau potutahi’ni. Ko e ha e fokotu’u mei he kau Fakafofonga? Fakatau atu e ngaahi feleti ‘o e Pule’anga. Pea ‘oku pehe ko e kamata pe ia. Talanoa atu e Pule’anga he laui miliona, talanoa mai kimoutolu he laui mano mo e ‘u fale popo. ‘A ia ‘oku mahino mai heni na’e ‘ikai pe te mou ‘ilo ‘e kimoutolu ‘a e nunu’a fakapa’anga ki he fonua ‘o e hiki vahenga na’a mou poupou’i. Manatu’i ko ‘etau fakaeve ko eni ke fakatoli’a pe ‘a e fiema’u a e 3.6% pe ofi ai’o e kakai ‘o Tonga. Ka ‘i he ‘osi ‘a e fo’i ‘oho kuikui kuo tau toki situ’a mei ai, ‘e ‘ikai toe fai ha ofo.

Kaneongo ia ‘oku tau tali mo fakatu’umelie ki ha fokotu’u mei he PSA mo kinautolu na’e talaki ‘i he’enau tohi ko e kau ‘Atamai’ia (Brilliant Minds)’o e fonua. Ko e toe faingamalie foki eni ki he’etau kautaha pisinisi memipa ‘o e TBA ke nau fakatau e ‘inasi ko eni he ‘oku nga’unu pe hono mahu’inga ki ‘olunga ‘i he ta’u kotoa pe. Kaikehe, ‘oku fiema’u ‘e he fonua ‘a e kau ‘Atamai’ia ke mou ‘asi mai kimu’a. Ko e ‘ahõ eni.

Te tau kei lotua e lele kuikui ko eni?, pe kuo taimi ke tau lepa ‘o fakama’opo’opo mo saupulu kei taimi hotau kalia na’a tau iku kakau kotoa. Ka kimui ia, moulu atu ha taha ki he ‘Ofisi Palasi ‘o fakafoki mai e Tohi Tangi ke fakalelei’i kimu’a na’a kamata ha ngaue kiai. He, ‘oku hange kiate au ha teuaki angatu’u. Ko e fanongo talanoa pe. Mahalo ‘e nifi e.kae nafa e...˜.

‘Ofa atu
Inoke Fotu Huakau.

inokefotu [at] 2000fm [dot] com