Matangi Tonga
Published on Matangi Tonga (https://matangitonga.to)

Home > Motu`a Faufaua `a e Feinga Liliu `i Tonga!

Motu`a Faufaua `a e Feinga Liliu `i Tonga! [1]

Long Beach, California, USA

Monday, January 9, 2006 - 16:52.  Updated on Wednesday, October 1, 2014 - 11:58.

`Etita,

Kuo nga`uta `a e `Otu Felenitee pea hange kuo pakia fo`ou tokua `a e kakai `o e fonuá `o takua kuo tau tu`uta `i ha kuonga fo`ou he kuo fongofongaola `a e maa`imoa akó pea maama `a e fonuá.

`Oku fai `eku ki`i laukonga he `aneheafí `i he Ngaahi Kasete `a e Pule`anga Tongá, ko e Fika 15 `o e 1940 `a ia na`e kasete`i ai `a e ngaahi feme`aaki `a e Hou`eiki Fale Alea lolotonga `a e 1939 `ou tokanga`i hifo ai `a e me`a ko `eni.

Na`e toko 21 `a e hou`eiki memipa Fale Aleá, ko e toko 7 mei he Kapinetí, toko 7 `a e hou`eiki Nopelé, pea toko 7 `a e kau Fakafofonga `o e Kakaí.

Na`e Palemia `a Tungii, Tu`i Fakamaau Lahi `a WH Stuart, Minisita Fonua `a Ata, Minisita Pa`anga `a HE Nicolson, Minisita Polisi `a `Akau`ola, Kovana Ha`apai `a e Tu`iha`ateiho, pea Kovana Vava`u `a `Ulukalala.

Ko e toko 7 `a e Hou`eiki Nopelé ko Tu`ivakano, Vaha`i, mo Lavaka mei Tongatapu; Tuita mo Malupo mei Ha`apai; pea Veikune mo e Tu`ilakepá mei Vava`u.

Ko e toko 7 `a e kau Fakafofonga `o e Kakaí ko Molitoni Finau, Manoa Havea, pea mo Siosaia Mataele ma`a Tongatapu; T. Vi pea mo `I. Pulu ma`a Ha`apai; pea mo Afuha`amanago pea mo T. Tonga ma`a Vava`u.

Fakatokanga`i ange na`e kei kau `a e Tu`i Fakamaau Lahí `i he Fale Aleá. Na`e lele `a e Fale Aleá mei he `aho 1 `o `Aokosí ki he uike `uluaki `o Sepitemá, pea na`e fai `a e feme`aaki he fo`i `aho `e 24. Fakafehoanaki ange `ení mo e to`u Fale Alea `e taha `i he ngaahi `aho ní `oku meimei mahina `e 6.

`I he to`u Fale Alea ko `ení `i hono fakama`opo`opo `i he Kaseté, na`e fai ai `a e feme`aaki ki ha Tohi Tangi `e 15 na`e fakahu ange ki he Fale. Ko e Tohi Tangi pe `e taha na`e fakahu `e Siosaia Mata`ele, pea ko hono toenga `o e 14, ko e fakahu mai pe ia `e he kakai mei tu`a na`e `ikai memipa Fale Aleá.

Na`e fakahu mai ai ki he Fale Aleá `e he tokotaha ko T. Funaki ha Tohi Tangi `a ia na`e fakamo`oni ki ai `a toko 1,008. Ko e fa`ahinga tokolahi ko `ení ki he ta`u 1939 `o fakatatau ki he kakai `o Tonga `i he `aho ko iá, ko e fu`u kakai matu`aki tokolahi `aupito ia.

Ko e Tohi Tangi ko `ení ke liliu mu`a `a e Konisitutoné pea ke tukuange `a e Palemiá ke fili ia `e he kakaí, pea ke ne ngaue ia `i he ta`u `e tolu, pea ke ne fili foki `e ia `ene kau Minisitaa.

Na`e `aho `e ua `a e feme`a`aki `a e hou`eikí na`e fai ki he Tohi Tangi ko `ení `o kamata ia mei he `aho Tusite ko hono 22 `o `Aokosi 1939 `o toki faka`osi ki he `aho 23.

`I he taliui `a e hou`eiki memipá `i he pongipongi Pulelulu ko e `aho 23 `o `Aokosí, na`e ma`u fakataha `a e toko 20. `I he taimi na`e fai ai hono paloti`i `a e Tohi Tangi ko `ení, na`e loto ki ai `a e toko 3 kae ta`e loto ki ai `a e toko 13. Ngalingali ko e toko 4 leva na`e `ikai pe ke nau loto ke fakahaloto, pe na`a nau si`i toka kinautolu.

`Oku ngalingali fu`u lahi `a e valautu`u `i he fa`unga `o e mafai fakapolitikalé, na`a `oku totonu ke tau tomu`a kamata atu mu`a `i hono fua tautau `a e fai fatongia `a e kau va`inga `i lotó. Vakai na`a na`e fakahuohua ange `a e kau memipa ia `o e 1939, pea lahi faufau `a e maumau taimi `a e kau tokolahi `o e ngaahi `aho ní.

`Okú ou fie faka`osi `aki `a e konga `o e folofola tutuku `a e La`a kuo Ungafonuá `i He`ene huufi tapuni `a hono Fangofulu `o e Fale Alea `o Tongá `i Nuku`alofa `a ia na`e pulusi `i he Kasete Fika 20 `o e 1940:

...`Okú ou faka`osi `aki `eku malangá ni, ha fakatokanga, mo poupou kia Hou`eiki mo e Kakai `o e Fonuá. `Oku te`eki tolona `a e loa `oku pulonga ai `a mamaní, pea `oua te tau nofo faka`o`onoa `i he pehe `okú tau mama`o mei he fihinga `o e faingata`á; ka tau manatu `oku `i ai hotau vaha`angatae `i he ta`ofi `o e mafola mai `o e kovi ko ia kuo mo`ua ai si`i ngaahi fonuá; kae fakama`opo`opo hotau ivi kotoa pe `i loto mo tu`a, ke poupou `aki `a e totonú mo kutaki `aki ha ngaahi faingata`a `e falala ai `o fai mei he `ilo pau ki he ta`e mauvea `o e Totonu faka-`Otua `oku mateaki`i `e hotau kaingá `i he potu kehekehe `o mamaní. `Oua `e tui noa pe ki he ngaahi lau fakaanga mo e talanoa ta`e `i ai hano tu`unga: Kae sino e me`a ke ta`ofi ma`u `a e ma`uma`uluta `o `etau nofó, pea fai loto taha mo melino `etau ngaué`....

Seuke, teu toki hoko atu!

`Ofa-ki-Tonga

Long Beach, California, USA

OfaKiTonga [at] comcast [dot] net


 

Talanga 'i he lea faka-Tonga [2]

Source URL:https://matangitonga.to/2006/01/09/motua-faufaua-e-feinga-liliu-i-tonga

Links
[1] https://matangitonga.to/2006/01/09/motua-faufaua-e-feinga-liliu-i-tonga [2] https://matangitonga.to/topic/talanga-i-he-lea-faka-tonga?page=1