Mohe Misi 'a e kau temo [1]
Monday, December 18, 2006 - 16:27. Updated on Tuesday, January 27, 2015 - 14:51.
'Etita
Kataki mu'a ka ke angalelei ka e fakahoko atu 'eku ki'i fietokoni kia Mosese Fineanganofo, fekau'aki mo 'ene tohi 'o e 14 Dec 2006.
Kataki pe Mosese ko e pule'anga fe ia ne poto e kau temo he fakalele ? 'Oku te'eki te nau fakalele 'enautolu ha pule'anga ko 'enau kei misi pe ke nau fakalele mai ha pule'anga ke nau pule ai ka 'oku te'eki te nau pule'anga. Kataki ka ke feinga mai pe mu'a ke mahino ho'o ngaahi poini he ko e talanga eni he mala'e 'oku fakamamani lahi pea 'oku taau ke tau femahino'aki ma'u pe. Tuku pe mu'a e pule'anga Tonga ia he fa'unga pule maau mo melino 'a Ha'a Moheofo, ka mou vakai atu ha feitu'u 'e lava ke fakahoko ai homou poto fakatemo ke mou fakalele. Manatu'i pe Mosese ko e kau temoo na'a nau ngaue kotoa he pule'anga pea 'ikai 'ai ke 'osi ai honau potoo he ngaue he pule'anga ka nau toki fiepoto atu mei he temo.
'Oku ou kau he tui mo koe 'oku fiema'u ke taliui e memipa kotoa he loto'i Falealea 'o Tonga ki he kakai 'o Tonga. Mosese, kapau 'e fili kotoa 'e he kakai e kau memipa ki Falealea kae kei tuku pe 'a e mafai fakakonisitutone 'o Falealea 'o 'ikai kau he liliu fakapolitikale, he 'ikai lava ke taliui mai e kau memipa ia ki he kakai he 'oku 'i ai honau mafai ke nau fa'iteliha pe ki he'enau me'a 'anautolu 'o nau lulu tava mo tili he pa'anga 'a e kakai 'o 'ikai 'ilo ki ai e kakai ia. Me'a faka'ulia ko 'emau kole kia Dr Halapua he'emau fakataha kapau 'oku to'o e mafai fakakonisitutone 'o e tu'i pea 'oku tonu ke to'o mo e mafai fakakonisitutone 'o Falealea, ke palanisi pea tatau ki he tu'i mo e pule'anga mo e Falealea, kae 'oua 'e to'o 'a e tu'i kae tuku pe 'a Falealea. Na'e fakaloloma ange 'a e tali 'a Dr Halapua, he na'a ne pehe mai, 'oku 'ikai ha'ane 'ilo lahi ki he me'a ni, 'uhinga ki he mafai fakakonisitutone 'o Falealea ke nau fa'iteliha he pa'anga 'a e kakai, pea to e tanaki mai 'e Dr Halapua, ko 'enau komiti ko e komiti faka Falealea, pea ko 'enau ngaue ma'a Falealea. Ko 'eku fakatonu lea kiai, ko 'enau ngaue ma'a Falealea ke reform (ke to'o e mafai fakakonisitutone) e tu'i ka e tuku pe 'a Falealea ia he ko 'enau ngaue 'anautolu ia ma'a Falealea. 'Amanaki pe 'oku mahino atu. Koia ai Mosese, he 'ikai lava ha taliui 'a e kau Falealea 'okapau 'e kei 'oange ke nau fa'iteliha ki he'enau me'a pe 'anautolu, he'e tuku pe lao ia ki hono pule'i e pa'anga 'a e kakai, ka e ma'olunga pe 'a e totonu fakakonisitutone ia 'a e Falealea ke nau fa'iteliha pe ki he'enau vahe mo e ngaahi me'a 'ilo mo e ngaahi monu'ia kehekehe. Koia ai Mosese 'oku ou fokotu'u fietokoni atu pe, fefe ke kamata 'a e poto e kau temo he hiko ke ma'a e malamala'i 'akau he mata fale 'o 'Akilisi mo e Falealea, pea ko 'ene toki ma'a ia, 'a ia ko 'eku pehe ko e a'usia koia 'e 'Akilisi 'a e taumu'a na'a ne malanga'i he 1980's ke hu ai ki Falealea pea kuo accountable pea transparent (good governance) 'a e ngaue 'a Falealea pea tau toki hoko atu ki hono hiki e fu'u 'akau he mata e pule'anga. 'E fu'u faingata'a fau ke fai ha tui atu 'e lava 'e he kau temo 'o 'uluaki hiki e fu'u 'akau he loto pule'anga, he ko e fu'u 'akau lahi mo mamafa atu, ka 'oku 'ikai te nau tomu'a tufi'i e veve mo e malamala'i 'akau honau laumata 'i Falealea. Mosese 'oku 'i ai pe kakai 'oku nau 'ilo ki he ngaue 'a Falealea neongo 'oku 'ikai to e lava 'e he fakafofonga 'o pulusi mo paaki fakahaha mai e lulu tava (ngaahi pa'anga) ne ma'u 'e he kau memipa Falealea 'o hange ko 'ene me'a ne fai he 1984/85 ke kemipeini 'aki 'ene hu ki Falealea. Maalie lahi hono lava 'e he fakafofonga 'o ma'u pea paaki mai he pepa, 'a e fakaikiiki e lulu tava 'a Falealea he taimi ne te'eki hu ai 'o Falealea, pea hu leva eni he ta'u 'e 20, kuo te'eki pe te ne to e ma'u ia 'eia e ngaahi information mo e fakaikiiki e lulu tava 'oku kei fai mai pe mei he 80's ki he 90's pea mo e 20's eni.
Ko e ngaahi momona mo e ngaahi lelei 'o e pule'anga temo 'oku talamai ko e ngaahi fo'i misi ta'emahino lahi moia. 'Ikai te u ofo ai he ko e misi pe 'a e kau ta'emahino. He 'ikai holo e tax he ko e ma'u'anga pa'anga pe ia 'a e pule'anga he 'oku 'ikai ha'atau maka koloa. Mosese, ko e Tonga kotoa 'oku 'ataa ki he 'ea mo e kelekele mo e maka mo e tahi 'o e fonua ke kumi ai ha'ane mo'ui. Ko e 'uhinga ia 'oku ou fie business fakatau lomu pe, peau 'alu ki tahi 'o fangota ke fakatau ke u mo'ui ai. Pea business nonu atu e kakai ni'ihi, pea toutai atu e kau muli mo e Tonga tokolahi. Kapau na'a ke poto mo e kau temo he fakalele pule'anga na'e tonu ke nau bid ki he privatise 'o e 'uhila ke nau fakalele ke ma'u ai ha'anau silini, he na'e tu'uaki e privatise e 'uhila pea 'ikai ke bid mai kiai e kau temoo, pe ko 'enau fokotu'u business he vavaa mo e satelaite ke nau tu'umalie ai. 'Oku ke 'ataa kiai peau 'ataa kiai kapau 'oku 'i ai hata poto pea ta loto lahi pea ta lava me'a, na'e tonu ke ta ngaue ke tekeutua 'eta poto mo 'eta lavame'a, ka e tuku aa e favai he 'oku 'ikai ko e lava me'a ia mo e poto. 'Oku ke 'ataa ke ke fokotu'u ha'o business internet .to kapau 'oku tolounua ho laumalie ai. Kapau 'e pehe 'oku mo'oni ho'o mou fakaveveaa, ta 'oku tonu ke 'oua to e toutai'i 'e ha taha e 'oseni ka e tuku pe ki he pule'anga ke ne toutai'i mai e muli'one mo e fekee 'o fakatau he ko e koloa ia 'a e kakai.
Kuo 'ikai to e ha me'a 'a e tu'ii hono paaki fakahaha mai, ka kuo 'ikai lava ke mou faka'ilo. Kuo 'osi talamai 'e 'Akilisi, ko e tokotaha kotoape 'oku tonuhia kae 'oua kuo fakaha mei he fakamaau'anga 'oku halaia, ko e totonu fakanatula ia 'a e tokotaha kotoa. Koia ai 'oku tonuhia pea 'ikai ha kovi 'a e tu'i kae'oua ke fakaha mei he fakamaau'anga 'oku faihala. 'Oku pehe ha poto ke mou fakamaau'i e tu'i ka e 'ikai ke mou faka'ilo. Me'a 'e tolu 'oku ou tui 'oku 'ikai ke mou lava ai 'o faka'ilo e tu'i : i - 'ikai ha'amou pa'anga ke fai 'aki e faka'ilo, ii - 'ikai ke mou ma'u ha ngaahi fakamo'oni pau ko e fanongo talanoa pe, ke fakamo'oni'i'aki ho'omou tukuaki'i, iii - te'eki te mou ma'u ha kakai masiva ke nau fai e faka'ilo ma'a moutolu. Fakatatau ki he lau 'a Mosese, ko e "how to" tuku pe ia kia 'Akilisi. Malie mu'a kau poto lalahi !! Faka'ofa si'i kakai Tonga si'i ngaue'aki nautolu ko e ngaahi mahafu tau 'a e kau temo poto.
Fakamalo loto hounga he ma'u faigamalie.
Tu'a 'ofa atu
Taasi Holiday
taasi_hol [at] yahoo [dot] com [dot] au