Etita,

Ko e tala fakatapu e kuo toutou fai pea teu kei hufanga atu pe ai. Tuku ke 'ata pea tuku ke ngofua ke u fai ha tali kia Fifita Toa. Malo mu'a ho'o fakama'ala'ala mai ho'o kaveinga, ka 'oku mahino mai ai 'eta takitaha e kauhala. Ko 'eku fuofua tohi, ne u lave ai ki he Feluteni 'o e feohi 'a e ongo Fale, pea u mo'utafu'ua he talalakulaku ne fai ki Ha'a Moheofo mo Ha'a Ma'afu. Tapalasia e Ta'ahine Kuini 'i he ngaahi fakaanga ta'eufi, ta'e'ofa mo ta'etoka'i, he funga ia 'o 'enau me'afaka'eiki faka-lotofale. Nofo 'eku kaveinga, he Faka-lotofale, pea 'oku kau ki ai 'a e ngaahi fatongia faka-famaili, faka-ha'a mo faka'ei'eiki foki. Kuo ke fakamahino mai eni na'e tu'unga ho'o tohi 'au 'i hono ta'e fie to'ukupu'aki he'e Ta'ahine Pilinisesi Pilolevu pe Tama Pilinisi Kalauini 'a e ongo 'alo 'o Pilinisesi Siu'ilikutapu, he 'oku na ako lelei. 'Ikai tama ke fenapasi ia mo e kaveinga 'o 'eku tohi. Mahalo na'e totonu ke fokotu'u mai pe ha'o tohi fo'ou mo ho'o kaveinga fo'ou ke fai ai e talanga.

'Amusia Koe na'a ke a'u ki he sivi Higher Leaving 'o kau atu ki ai mo e Lesoni Tonga. Ko 'eku ki'i kukukuku ki he tala 'o e fonua mo e tala fatongia faka-kainga, ko e fakahinohino pe ia 'a e Kaliloa mo e Kalifafana. Pea 'oua teke pehe 'oku ou hanganoa he tahi mamaha, he 'oku 'omi pe hoku tufakanga ko e lauvale 'o e Fonua. 'Oku 'ikai mole ai 'eku tau'ataina, he 'oku ou kei mo'ui pe mei Tokanga pea mafana pe hoku ki'i famili mei Falehanga. 'Oku mohu pe 'a 'Oseni mo hono ngaahi kiki, 'o mo'ui pe ai hoku ki'i famili.

Fifita Toa, teu foki pe ki he'eku fuofua kaveinga, tuku pe mu'a e me'a faka-lotofale ia 'a e ongo Fale, he 'oku matolu fau honau ta'ata'a ke ta fai ha fakamatala. Ko 'eku fehu'i? Ko e fale'alo ena 'o Pilolevu kuo nau ma'u mata'itohi, 'oku fakangaue'i nai ki nautolu 'e he Ta'ahine Pilinisesi pe ko e Tama Pilinisi? 'Ikai, mahino atu 'eku 'uhinga! Ko e pisinisi, 'oku 'i ai hono ngaahi lao koula pea 'oku tu'u 'ata ia mei he famili (separate entity), mahino atu 'eku 'uhinga! 'Oua teke hanu Koe he 'oku lelei pe 'a e ongo 'alo ia 'o Melesiu'ilikutapu, ko e ongo Fale'alo, ko e ongo Nopele ma'utofi'a, 'oku na sitiseni Tonga pea na toe sitiseni Nu'usila pea 'oku talolo 'ia ki naua ia 'a e ngaahi monu lahi, faka-fonua, faka-famili, faka-ha'a mo faka'ei'eiki. Pea ko hono fakakatoa Mafi Toa, 'oku faifio 'a e 'ofa ia mo e toka'i he va 'o e ongo Fale. Pea ne fakamo'oni'i pe ia he'enau feongoongoi ki he'enau me'afaka'eiki mahanga ne toki telio.

Kuo ta he mai eni ki he pisinisi 'a e Ta'ahine Pilinisesi mo e Tama Pilinisi Kalauni. Faifai kuo fehalaki ha'a ta fakamatala pea ta iku ai ki he Fakamaau'anga. Ko e me'a 'oku fakaoli, he na'e 'ikai ke kaiha'asi mai he'e ongo Tamaiki e ngaahi me'a ni, ka na'e fou he founga fakalao 'o tu'unga ai 'ena maa'imoa. Talamai ange, kohai ia ha muli 'e fie mole ha'ane laumiliona ke invest 'i ha pisinisi mo ha taha 'i Tonga? Ne malava pe ia 'ia Pilolevu he 'oku falala'anga hono tu'unga ko e Pilinisesi pe Princess Royal. Lava pea kakato si'ene maa'imoa pea matangi malie 'ene faifononga, kuo tau hanga hake ke ta'aki mo fakaanga'i. Ka kohai na'a ne faka'ata? Ne fou kotoa pe he Pule'anga. Lipooti mai 'a Neti kihe Falealea, 'oku 'ikai kei lava 'e he Poate 'Uhila ke fakalele 'a e 'Uhila. Fakataha'i pea loto ki ai e Falealea ke fakatau atu ki tu'a (privatize), ka e 'ikai ha Tonga ia 'e feinga (tender) ki ai. Ala mai leva e Pilinisi Pule ia mo hono kaunga Pisinisi (business partners) ke fataki e fatongia mamafa ko eni. Ko 'ene langimalie pe 'ene maa'imoa, kuo laku mai e fakaanga mo e lea ta'e'ofa, ka kohai na'a ne faka'ata? 'Ikai ko e Falealea? Tau fehanuaki he hikihiki 'o e totongi 'uhila, ka 'oku fefe nai 'a e toutou hiki ia 'a e lolo 'i mamani katoa? Ko e ha 'oku 'ikai ke fai mo fa'ao ai 'ehe Pule'anga 'a e 'Uhila? 'Ikai ko e mahino ia 'oku 'i ai e totonu fakalao ne fou mai ai e Tama ki hono fakalele 'o e ngaue? Kuopau leva ke tau fou he founga fakalao 'i he felotoi mo e kautaha Shoreline ki hono fakafoki mai 'o e 'Uhila. Kuo fakafo'ou e ngaahi me'a lahi pea kuo mole lahi ai e kautaha. Fefe nai 'a hono fakafoki? 'E to e ma'ama'a ange ai e totongi 'uhila pe 'ikai?

Ko Tonga, 'oku fu'u tokosi'i fau hono kakai ki he mo'ui fakapisinisi. 'Oku 'i ai e ngaahi pisinisi 'oku fakapotopoto ke fakangatangata hono tokolahi (monopolise) he ka lele tokolahi 'e iku mate kotoa pe tenau faingata'a'ia katoa he 'oku 'ikai ma'u ha kakai fe'unga (customers) ke feau e ngaahi fakamole. Kou tui ko e 'uhinga ia 'a hono foaki ki he Kautaha Vakapuna Peau 'a e ngofua ke ne fakalele e fepuna'aki fakalotofonua. Kuo faka'ata eni he taimi ni, he na'e 'ikai tauhi pau e Peau Vava'u kihe ngaahi alea mo e felotoi mo e Pule'anga ki hono fakalato 'o e ngaahi halanga vaka.

Fifita Toa, ko e me'a fakavaleanga ko e masiva. Siutaka holo si'i Tama Tu'i he ngaahi fonua hau 'o mamani, ko e okooko ma'a hono kakai. Ko e visone e ki he Paasipooti, ha seniti ke talifaki ki ha taimi 'o e tu'utamaki. Pea neongo kuo lomekina hifo he ngaahi 'uhinga, ka ko e taumu'a mo e visone, ma'ae lelei fakalukufua 'a si'ono kakai. Ko e ha nai 'oku 'ikai ke ta haka ai he langi kuo tau, 'a 'ene ngaahi maa'imoa ola 'o hiki'i e fonua ki he tu'unga ma'olunga? Pea he'ikai teu toe fakamatala ki he ngaahi maa'imoa ola 'a e Tama he 'oku fanafotu 'i he 'Otu Tonga.

Fakatauange ke tau lotua ai pe 'a e ongo Fale Mahanga ke ma'uma'uluta pea tokalingolingoa ai 'a e 'ofa mo e kelesi 'a e 'Otua.

Faka'apa'apa atu

Longolongo'aevalu

direction2u [at] xtra [dot] co [dot] nz