You are here

Talanga 'i he lea faka-Tonga

Ko e sio website fakalieliaa, ko e palopalema fakalaumalie

Nuku'alofa, Tonga

'Etita,

Ko e fonua foki ‘a Tonga ni ‘oku tokolahi taha ‘o e kakaii ko e kau ‘conservative’ pea ko e ongo fakamo’oni lelei kiaii, hangee ko ‘etau moto fakafonuaa “Ko e ‘Otua mo Tonga ko hotau Tofi’a” pea ‘oku polepole ai ‘a e kakaii, pea ‘oku tau fa’a vekeveke ke talaki foki ko e fonua Kalisitiane ‘a Tonga ni.

‘Oku fai foki ‘a hono talanga’i ‘i he fonuaa ‘a e lao na’e tali ‘i Fale Alea ‘i he uike kuo ’osii, fekau’aki mo e fokotu’u ‘a e Komisoni ‘e he Pule’angaa, ke ne hanga ‘o to’o pe ta’ofi ha ‘website’ ‘i he ‘internet’ ‘oku haa ai ha ngaahi me’a kovi mo fakalielia ki he nofo ‘a e familii, tautautefito ki he fanauu. Na’e ‘osi fai foki ‘a e ngaahi fepolotalanoa ‘aki (consultations) ‘a e Potungauee mo e tafa’aki kehekehe ‘o e sosaietii, pea ko ’enau fakama’opo’opoo ia na’e ‘omai ‘i he laoo, ka ‘oku kei fehu’ia’i pee ‘ehe kakai ‘e ni’ihi ‘a e laoo, ko e sio ki he tafa’aki ‘o e tau’ataina kete lea (free speech) mo hono ngaahi faka’uhinga’i fakalao, he ‘oku tu’u ‘i he Kupu 7 ‘o e Konisitutone. ‘Oku faha’i ua ‘a e ‘isiu kotoa pee pea tau faka’apa’apa’i ‘enau lauu.

‘I he ‘etau sio ki he fakakaukau ‘a e kakai ‘conservative’ ko e tau’ataina kete leaa (ko ’ete totonu pe ‘human right’ ia) kuopau ke poupou’i, tatau pe ‘oku ‘ikai sai’ia (offend) ai ‘a e tokotaha koiaa ki he me’a ‘oku te lea ‘akii. ‘Oku fa’a haa mai ai ‘a e ngaahi lea ko’enii ‘kapau ko hoku filii (enemy) koe, te u loto pee ke u tau’i pea mole ai ‘a ’eku mo’uii, kaekehe pee ke ke tau’ataina ke lea’. Ka, ‘i he sio ‘a e kau ‘liberals’ ia ‘oku te tau’ataina pe kete lea kapau ‘e sai‘ia (not offend) pee ‘a e taha kehee, ‘a e me’a ‘oku te lea ‘akii (politically correct). ‘I he ‘ene pehee ‘oku ngali tu’u fehangahangai leva ‘a’e tau’ataina ke te leaa mo e ta’ota’ofi koee ‘a e lao ko’enii (neongo ‘oku ‘i ai ‘a e faka’ataa ke te fili) ‘i he ‘uhinga ‘oku ha’iha’i ‘ehe lao ni ‘a e taataanaki mai ‘a e ngaahi fakamatala ke fa’u ‘aki ha’ate lea, neongo pe ‘oku lelei pe kovi.      

Ko e me’a ‘oku fai ‘a e tokanga makehe ia kiaii, ko ’etau hehema ko’eni ‘o ngaue’aki ‘a e fa’u ha lao ke solova ‘aki ha palopalema fakasosiale, tala ko e founga fakaemamani lahi, hangee ko e taumu’a ‘o e lao ni, he ‘oku taimi nounou pee ‘a ‘ene ngauee koe’uhii ko e palopalema tefitoo ia ‘oku fakalaumalie, kae ‘ikai koe fakaesino. ‘Iai leva ‘ae fehu’i mahu’inga ke fai, ‘Koehaa ‘a e me’a ke faii? Ko e tali nounou kiaii ‘a e Kalisitianee, solova ‘aki ‘a e founga fakaelaumalie ko e ‘fanau’i fo’ou’ ‘a ‘ete mo’uii he ‘e tu’uloa leva ‘a hono olaa, pea he ’ikai tete toe fie sio pe ngaue’aki ‘a e ‘website’ ‘oku haa ai ‘a e ngaahi me’a kovi mo fakalieliaa. Ko hono fakaikiiki faka-Tohitapuu, ko e ngafa ia ‘o ha’a faifekau mo tau lotu’i, ‘oua ‘e ngaue ‘aki ‘a e poto fakaetangataa, he ‘e toe kovi ange ‘a e palopalemaa ia ai, he ‘oku natula angahala ‘a e tangataa, pea ‘oku ha’isia ai ‘a e tau’ataina ‘o e kakaii kotoa ‘i he ngaue kovi ha tokosi’i.     

Tau manatu’i ko hono fa’u pee ha lao ki ha ‘isiu fakasosiale, neongo ‘a’ene taumu’a leleii (good intentions), ‘oku tau tukuange pe momoi atu ‘a ‘etau tau’ataina fakafo’ituituii ke pule’i ‘ehe kakai kehe moe Pule’angaa, pea kapau tenau ‘abuse’ ‘ae mafaii, he ‘oku faingofua pee hano liliu ‘ae laoo ia ‘ehe Pule’angaa pe fusia’u pee ha me’a ‘oku nau loto kiaii, ko’etau palopalema’ia lahi faka’uli’ulia. Fakatokanga’i ange ‘ae lau ‘ae ‘poto’ ‘oku pehee, ‘‘oku fonu ‘a heli ‘ihe kakai moe ngaahi fakakaukau leleii’ koe’uhii ‘oku natula angahala ‘ae tangataa.’ 

Sione Tu'itupou Fotu

Comments

'I he akonaki 'a e Tohitapu 'oku 'asi ai 'a e na'ina'i 'a e kau palofita ki he kakai 'Isileli ke tuku 'enau tali mo fai 'a e ngaahi me'a fakalielie, pea mo e lotu ki he ngaahi 'otua tamapua he 'oku fakatupu houhau ia kia Sihova. 'I he 'ikai ke meo mo e fefeka 'a e loto faikovi 'o e kakai 'Isilelii, na'e hanga 'ehe 'Otua 'o tukuange kinautolu ki honau ngaahi fili ke have'i mo faka'auha 'a Selusalema pea taki popula kinautolu ki Papilone etc mo e ngaahi fonua kehe 'i he ta'u 'e laui afe 'o a'umai ki he ta'u 1948. Ko e 'Otua 'ofa au, 'oku ou vave ki he 'alo'ofa kae tuai ki he houhau. Pea kau ka houhau pea mahino ko e 'Otua au. 'Oku 2 'a e ongo faha'i lalahi faka-politikale 'oku na fakalele 'a e fonua kalisitiane ko'eni. Ko e faha'i 'a e kau Kalisitiane mo'oni (conservatives), pea mo e faha'i 'a e kau kalisitiane loi (democrats). Na'e pehe 'e Sisu. Ke tukuange pe tea mo e uite ke na tutupu, he 'e toki fai hono fakama'opo'opo 'ehe 'Eiki 'i he 'osi 'a e utu ta'u. Koe peseti 95% 'o e kau sitaa 'o Holiuti, ko e kau kalisitiane loi, he ko e fa'u e ngaahi faiva he taimini, koe ava pe ngutu he kapekape pea tuku he kapekape. Totonu kau kalisitiane ke nau fai me'a kotoa pe ke fakama'oni'oni'i 'a e mo'ui 'o fakatatau ki he akonaki 'a e Tohitapu. Me'apango ko Tonga kuo hu atu 'a e faha'i 'a e kau kalisitiane loi ke nau taki 'a e fonua, pea kapau 'oku toe ha kau kalisitiane mo'oni 'i Tonga pea tu'u hake 'o fakahaa'i ko e kalisitiane mo'oni koe. 'I he lolotonga ni, kuo tu'u hake 'a e tangata pilionea koia ko Donald Trump kene fili palesiteni. 'Oku lolotonga taki 'a e tangata ni 'i he loto 'o e tokolahi 'o e kakai 'Amelika ke ne hoko ko e palesiteni 'o 'Amelika. He ko 'ene tefito'i taumu'aa, ke fakafoki 'a 'Amelika ke taki 'ehe faha'i 'a e kau Kalisitiane mo'oni........SAIA