You are here

Talanga 'i he lea faka-Tonga

'Ofa atu ki he 'Ikale Tahi

UK

'Etita,

'Oku tau fakamalo ki he Tonga kotoa 'i he poupou kuo fai pea fili ai 'etau timi ke fakafofonga'i kitautolu kihe ipu 'a mamani pea 'oku tau fiefia ai. 'Oku ou lotu atu kihe si'i ni'ihi ne 'ikai fili he 'oku uesia ai ae tokotaha kotoa i honau takitaha famili. Mou fiemalie pe he ko e to pe i mamani.

'E 'ikai ke tau toe lau ha kovi 'i he kuo hili he koeni kuo fili e timi pea mo e kau officials. Ko 'etau tokoni ki he toenga atu koeni ki he World cup. 'Oku ou kole ke 'oua 'e taku ko e fiepoto pe ko e siolalo ka ko e 'ofa pe mo e poupou. 'Oku ou fakamalo lahi 'aupito kia Tevita Vaikona 'i he fakamatala mahino, akonaki mo e fale'i lelei 'o fekauaki pea mo e 'akapulu pea 'oku 'ikai ke u 'ohovale ai he ko e taha ia 'i he leleitaha 'i he fonua ni 'i he mo'ui fakalukufua.

'Oku ou fakamalo 'aupito ki he poate 'i he liaki e foi fakakaukau koia 'i he kamata'anga ke fili pe e timi mei he kau local players kae fili pe e leleitaha. Ko e toko 22 'i he toko 30 koeni kuo fili 'oku nau va'inga 'i tu'apule'anga. 'Oku mahino ko e leleitaha eni ki he kau fili pea 'oku tau faka'apa'apa'i 'enau fili.

Te u lea 'aki pe hoku loto kau fiemalie. 'Oku ou fifili 'aupito 'i he toko 15 management koeni kuo fili. Ko e toko 13 ai ko e fili maipe mei Tonga. Ko e leleitaha nai eni te tau ala ma'u ki ha fe'auhi hange ko e World Cup? Ko e tali 'oku 'ikai. 'Oku mahino mai ko e fili koeni ne fai pe ko ha faingamalie ki ha maheni moha pone ke nau 'alu ai 'o 'eva he fu'u fe'auhi lahi pehe ni. Ko ho'omou o ko e fakafofonga'i 'a e maa'imoa 'a 'ene 'afio mo e kakai Tonga kotoa pe 'i he kolope. Malo pe e ngaue kuo mou fai ki he 'akapulu 'i Tonga na ka ko e leleitaha 'oku fiemau. 'Oku ou fiefia au he involve 'a e kau local coaches pea ko e me'a lelei ia ka 'oku mou fu'u tokolahi.

Ne u lave kimu'a atu 'i he fu'u fakatekinikale 'a e 'akapulu 'i mamani he kuonga ni pea ko e fepaki 'a e ngaahi timi leleitaha 'o mamani, ko e ikuna 'oku toki faikehekehe'i pe on minor details. 'Oku laulau houa mo e kalusefai lahi 'a e ni'ihi 'o e kau coaches koeni he mateaki'i e ngaue kuo fili ki ai kinautolu he ko 'enau mo'ui ia. 'Oku ma'u 'enau mo'ui mei ai kae mahulu atu 'a e fiefia 'i he ikuna. 'Oku ou kole fakamolemole pe ka ko e kau coaches kuo fili 'oku 'ikai ke nau ma'u 'a e taukei, knowledge mo e skills ki he fu'u fe'auhi lahi pehe ni, 'o fakafehoanaki mo e kau va'inga lelei kuo fili. Ko e kau management 'oku totongi kotoa pe ia 'e he World Cup pea ne mei fiefia ha ongo faiako lelei mei tu'apule'anga kena omai 'o tokoni ki he'etau kau faiako 'i ha fe'auhi mahu'inga peheni. Malo pe tokoni 'a e motu'a muli ko ena kuo fili ka 'oku 'ikai kau ia he leleitaha. Kuo u 'osi 'alu kihe World Cup pea 'oku ou 'ilo 'a e naunau mo e ngaahi fiema'u 'o e World Cup tautautefito kapau 'oku tau faka'amu ke a'u kihe quarter-final.

Ko e kau va'inga ko e 'oku fili mei muli, 'oku ako'i, fakamalohisinoi mo tokanga'i 'e he kau faiako lelei pea ko e ni'ihi 'i he kau faiako leleitaha 'i mamani. Kuo nau anga ki he founga fakamalohisino, founga va'inga mo e ngaahi fakaikiiki kehekehe 'o e va'inga ni pea kuo nau va'inga 'i he tu'unga ma'olunga taha 'i mamani. 'E fepaki eni pea 'e iku confuse e kau va'inga he foki atu ki he kau faiako koeni kuo fili mai mei Tonga. Ko e natula 'o e Tonga ko e taliangi pe mo fakalongolongo pea e si'i fai pe e tamaiki he taliangi mo e fanongo neongo 'oku 'ikai ke nau mahino'i 'a e me'a 'a e kau faiako, pea ma ke fakafehu'i. 'Oku 'ikai faingofua eni ke liliu pe ha taimi si'i, he kuo lauita'u 'enau va'inga 'i muli. Teu fakatata'aki eni, 'E faingofua nai ki ha motu'a Tonga ke fakahinohinoi a Finau Maka mo 'Inoke Afeaki 'i he anga 'o e sikalamu mo e laine'auti 'i he sipinga 'oku fai 'i Tonga kae li'aki e me'a kuo na fai 'i he ta'u lahi 'i he ngaahi timi mo e kau faiako leleitaha 'a mamani?

Ko 'eku kole ke mou kataki pe si'i kau faiako 'o fakangofua e kau va'inga motu'a mo experience he timi ke 'oatu ha'anau input mo e tokoni ki he palani 'oku fai 'o 'ikai taku ko e fiepoto ka ko e tokoni ki he lelei fakalukufua 'a e timi mo e fonua. Ko e faikehekehe 'i he Professional Rugby mo e fe'auhi fakakalapu 'i Tonga 'oku hange ko e mama'o 'o mamani mo Hevani.

Ne u talanoa mo hoku ongo kaungavainga he timi a 'Ingilani (world champion) pea na talamai ne nau analyse e ngaahi tau 'a Tonga he Pacific Nations he mahina kuo 'osi pea 'oku nau respect 'aupito a Tonga. Ko e attitude ia 'a e timi hau mo e timi 'oku manage 'e he kau Professionals 'oku pehe. Kuo nau tau mo Wales pea te nau fetaulaki tu'o 2 mo France kimu'a 'i he world cup. 'Oku fiema'u e quality opposition kimu'a 'i he world cup. 'Oku tau va'inga koa mo hai? Koeni ne 'asi mai 'oku tau va'inga mo Sale pea mau o atu ke fakatau 'emau tikite kuo talamai 'oku nau va'inga kinautolu mo e Manu Samoa. Ne u tala atu kimu'a ke tuku e tufa pa'anga he ko e taimi eni 'oku mahu'inga ai e pa'anga ke teuteu e me'a ki he fe'auhi kihe maautaha. There is no way ke maau 'a mala'eva'inga kapau e taemaau 'a e ngaahi me'a mahu'inga 'i tu'a malaeva'inga. Ko e ngaahi arrangements koeni ne tonu ke maau pe meihe ta'u kuo 'osi. Its not about money, its about proper planning and management.

Ko e ngaahi timi 'a mamani ko e memipa mahu'inga taha 'i ha timi ko e medical team. 'Oku kau heni 'a e toketa, physio e toko 2 pea mo e tokotaha fotofota (masseur) tautautefito ki ha fu'u timi sino lalahi hange ko Tonga. 'Oku ou si'i 'ofa atu ki he ki'i fefine palangi sino si'isi'i 'e tokotaha(physio) ko ena 'oku 'ave ki he world cup kene fai e ngaahi fatongia kotoa, kihe toko 30 koeni pea 'ofa pe e 'ikai laini hake mo e kau officials ke kau 'i he physio. Ne mei 'omai ha ongo matua Tonga pe e tokoua kena 'alu 'o tokoni ki he fotofota he ko e fatongia lahitaha ia . To'o atu ha toko 8 'o e kau management o tokoni ki he fotofota ke 'aonga 'enau folau pea 'e fiefia e kau Falanise he'e faka'aongai lelei 'enau talitali mo e ngaahi pola.

'Oku tau lotu kotoa ki he feinga 'oku fai pea ka tau perform ki hotau leleitaha, te tau malohi 'i 'Amelika pea ko 'etau tau mo e Manu Samoa ko e taha ia 'o e tau malietaha 'i he fe'auhi. Te tau fe'auhi malie mo 'Ingilani pea mo e Springboks 'i he 'uluaki miniti 'e 40 'o fakatatau ki he tu'unga 'o e teuteu kuo tau fai. 'Oku 'ikai ko ha fie kikite 'eni ka ko e 'akapulu 'i he fonua ni 'oku mau tala pe homau destination based he'emau preparation. 'Oku pehe 'e 'Ingilani 'e mole e hau he tau ni ka 'oku nau fiemalie pe he ko e leleitaha 'i he kau va'inga mo e kau officials kuo fili. Temau 'i Falanise ke poupou ki he 'Ikale Tahi pea 'oku ou kole pe ki he kau coaches ke mou kataki pe ka mou anga fakatokilalo pe kae facilitate pe mo maximise e ngaahi skills mo e experiences kuo ma'u 'e he kau va'inga ki he leleitaha te tau ala lava. Ko hono mo'oni 'e ma'u 'etau timi lelei mei he ni'ihi koeni kuo fili

Kau faiako 'oku tau manatu ki he to folofola 'a e la'a kuo to kihe timi taufakafonua 'a Tonga. Mou o pe mo e loto ka 'oku fiema'u pe mo ha ki'i Poto.

Talamonu atu, 'ofa mo e lotu ki he 'Ikale Tahi.

Tevita Twickenham.

t_twickenham [at] yahoo [dot] co [dot] uk