'Etita,
Fakamolemole mu'a kae fokotu'u atu mu'a 'i ho'o pepa 'a e ki'i fie tokoni ko'eni ki he kau feinga liliu fakapolitikale 'oku lolotonga fakahoko 'i hotau ki'i fonua. 'Oku ou fie talanoa atu ki he ma'u'anga mo e 'elito 'o e tokateline koia 'oku 'iloa ko e Temokalati.
'Oku taku foki 'i mamani ko 'Atenisi 'a e kolo 'o e kau 'atamai masila. Pea ko e fuofua sosaieti 'eni pe kakai na'a nau tali ke ngofua e taungutu ki he kau ma'u mafai, pe ko e kau Pani (hange koe Tu'i, Nopele, Hou'eiki) mo e ha fua. Mahalo 'e mahino ange kapau te u fakalea 'o pehe ko e foufua sosaieti 'eni na...a nau tali 'oku 'ikai ke 'i ai ha taki ia 'oku tapuha e taungutu ki ai. He na'a nau tui 'oku mafai lahi ange 'a e taungutu ia 'oku tonu mo mo'oni, 'i ha toe mafai pule, pea 'oku 'iloa ia he ngaahi 'aho ni koe Fakaanga.
Na'e tupu foki e fa'ahinga fakakaukau ko'eni mei he founga 'a e kau 'Atenisi 'oku 'iloa ko hono 'eke'eke'i e ngaahi mafai, pea a'u atu ai ki he ngaahi 'ulungaanga na'e taku ko e tukufakaholo fakafonua pe anga 'oku toputapu tokua. 'I he taimi na'a nau 'analaiso ai e ngaahi fo'i 'ulungaanga ko'eni, na'a nau ma'u ai, ko e meimei koe ni'ihi e ngaahi fo'i 'ulungaanga fakafonua ko'eni, ko e ngaahi fiema'u pe ia 'a e kau to'a pe kau helo 'i he ngaahi kuonga ki mu'a, ka na'a nau kofukofu'i 'o fakalea ko e loto pe finangalo ia honau ngaahi 'otua pe taha honau ngaahi 'otua, koe'uhi ke faka'apa'apa'i 'e he kakai. Ko e ki'i fakatata 'eni: Tokua 'oku tapu e taungutu pe fakaanga ki ha taki, hange ko ha hou'eiki, taula(faifekau), kae tautautefito kapau ko ha pani. Pea kapau 'oku 'ikai ko ha taha pehe ia pea 'oku ngofua pe ia. Pea ko e ola leva 'enau 'analaiso na'e fai, (i) ko e fu'u fo'i ta'emahino pe ia, (ii) ko e fo'i 'ulupupula pe ia 'a e kau pani (kau to'a mo e kau helo) tokua ke fakahaa'i 'oku 'i ai honau ngeia. Pea ko e 'uhinga pe foki ia 'oku te faka'apa'apa ai ki ha taha 'oku 'ikai ke 'iai ha'ate felave'i moia, ko'ete ilifia pe ko 'ete manavahe. Pea kapau 'oku 'ikai kete manavahe kita kiai, 'oku 'ikai kete pehe atu 'e kita kohai ia.
Kaikehe 'i he taimi tatau 'a e 'ita pe fua'a 'ae fa'ahinga ko'eni, na'e fehu'ia leva pe koe ha 'oku nau ilifia mo manavahe ai kiate kinautolu? Ko e tali kiai, koe'uhi tokua he ko e pani pe hako ia e pani pea ko e finangalo foki ia e 'otua ke hoko koe taki. Kaikehe na'e a'u atu e 'analaiso ki he fo'i tu'unga, 'Kapau ko e finangalo ia e 'otua, ke nau hanga 'o fakaehaua'i e ni'ihi 'i he sosaieti ke ma'u ai honau tu'unga pani, koia ai ta koe founga tatau 'oku tonu ke fai 'ehe kakai na'e fakaehaua'i kenau hoko koe kau pani. 'Aia ko 'enau feinga ke fakaehaua'i e taki, kanau hoko kinautolu koe kau pani ke fai hono faka'apa'apa'ia'i. Pea koe me'a ia na'e mahino kia kinautolu, ko e founga koia na'a ke ma'u ai ha mafai, 'oku totonu koe founga tatau pe 'e faka'aonga'i ke toe to'o 'aki e mafai koia meiate koe. Pea ko e me'a fakaloloma he ko e meimei ko e kotoa foki honau kau taki he kuonga koia na'a nau ma'u e mafai taki, 'i he founga tatau, 'a ia ko e fakamalohi pea mo e fakaehaua. Pea ko e founga pe ia na'e faka'aonga'i 'e he kau 'Atenisi ke toe to'o 'aki honau ngaahi mafai meia kinautolu.
Kae me'apango malie na'e a'u mai ki ha kuonga na'e 'ilo ai pe ako e taki ia 'o e kuonga ko'eni mei he ngaahi me'a na'e hoko ki he kau taki ki mu'a. Pea ko e foufua taki ia na'a ne tali 'a e taungutu, pe fakaanga 'a e kakai. Pe ko hono fakalea 'e taha na'e fanongo e taki ia ko'eni pea tokanga ki he hanu mo e launga 'a e kakai. Pea ko hono ola ko e fuofua sosaieti ia na'a nau 'ilo ta 'oku 'ikai ko ha anga ta'efaka'apa'apa hono fakaanga'i e pani. Pea na'e ma'u ia mei he 'enau 'uhinga 'i e me'a koia koe fakamaau totonu. 'Aia ko 'enau 'uhinga kiai "Koe fai e me'a 'oku ke loto ke fai atu kiate ko e, 'o fai ia ki he tokotaha kehe" Ko hono ola leva, na'e tui e pani ko'eni ko e kotoa e ngaahi 'ulungaanga fakafonua na'e pehe 'oku tapuha, 'oku 'ikai tapu ia ke fakata'e'aonga'i pe fakatonutonu kapau 'oku loto.e kakai kiai.Pea neongo na'e 'ikai koe loto kotoa ia 'oe kakai 'ihe ngaahi me'a 'e ni'ihi, ka na'e ma'u mei ai e tefito'i fakakaukau 'o e Temokalati, pe koe fai e loto 'oe tokolahi. He koe me'a mahu'inga taha na'e mahino ki he pani ko'eni "Kapau he 'ikai ke 'iai ha pani 'e kei 'iai pe 'ae kakai ia, pea kapau he 'ikai ke 'iai ha kakai, he 'ikai ke 'iai ha pani ia." Kaikehe koe fakapulipuli leva 'o e tokateline temokalati, kuopau ke masila 'aupito e 'uhinga pea toki lava ke malohi pea kaukaua, pea kapau 'e peku 'e hoko ia koe ki'i siemu fakatupumahaki ki he temokalati. Ko e me'afua leva 'eni ki he 'uhinga masila. Kuopau ke tonu e 'uhinga pea tukukehe kapau 'oku toe mo'oni.
Te u toki hoko atu.
Faka 'apa 'apa mo e 'Ofa lahi
Manu-tali-ui-mei-fanga
Sunia-Mafile'o Finaulahi
suniamafileolatu [at] hotmail [dot] com
