You are here

Talanga 'i he lea faka-Tonga

Tuku a mo e fakama

UK

'Etita,

Kataki fakamolemole kau ki'i fai atu ha ki'i tokoni na'a 'aonga fekauaki mo e maa'imoa na'a tau polepole ai 'i he kuo hili ka kuo a'u kiha taimi kuo tau ma ai. Koau neu 'akapulu pe 'i Tonga 'o ma'u ai 'a e ki'i faingamalie koeni ke u lele mai ai ki Pilitania ni. 'Oku ou sio ki he lelei 'oku ou ma'u pea 'oku ou fie vahevahe mo hotau fangatokoua 'oku kei 'i Tonga. 'Oua e taku ko e fiepoto eni ka ko e fietokoni ki he lelei kuote a'usia.

'Oku 'i ai 'eku hoha'a lahi 'i he tu'unga 'oku 'i ai 'etau komiti 'akapulu pea mo e tu'unga 'oku 'i ai 'etau teuteu ki he ipu 'a mamani 'a ia 'oku toe lau mahina pe. Ko e All Blacks eni ko e timi leleitaha 'a mamani he taimi ni kuo nau mei maau kinautolu pea kuo fakamalolo'i 'enau kau key players mei he super 14 ke nau teuteu ki he world cup ka oku tau kei mo'ua pe kitautolu he ke, taufehi'a, fili pone mo e filifilimanako.

Ongoongo fakafiefia aupito hono taki e Kalaniuvalu 'a e 'Ikale tahi ki Nu'usila pea pehe ki hono fakalangilangi'i 'o Sione Vunipola 'e he komiti 'akapulu pea oku ou fakamalo lahi atu ai ki he komiti 'i he ngaue lelei koia. 'I he taimi tatau 'oku ou loto ke u lave atu ki he ngaahi kaveinga koeni.

1.Vahe 6mano 'Ikale Tahi

2.Vahe kau 'akapulu taufilifili

3.Foaki visa 'Amelika timi tautau toko7

4.Fuofua me'alele komiti 'akapulu

5.Foaki Ceo pa'anga 5000 man of the match tau mo Kolea

6.Tauhi Siasi Tokaikolo 'Ikale tahi

7.Fakataha Tu'i Uata mo e Palemia Ha'amoa ki he 'akapulu

8.Fakahu Pilisone Sea 'o e komiti akapulu a Tonga pea mo Tu'i Uata.

'Oku ou fakamalo ki he poate 'i he ngaahi foaki silini kuo fai ka ko 'eku fehu'i pe koeha hono 'aonga ki he 'akapulu 'i Tonga 'i he lele loloa. 'Oku mahino pe ko e kumi me'alele pea mo e ngaahi foaki silini koeni ko e fakataumu'a pe ke nau ngali saiange he poate kuo hili ka ko e fehu'i. Ko e silini eni mei fe? 'Ofa pe ko ho'omou pa'anga pe he 'oku 'ikai ke poupou'i 'e he International Rugby board 'a e fa'ahinga fakakaukau pehe tautautefito ki he ngaahi fonua kei langalanga hake hange ko Tonga. 'Oku nau fiema'u ke kumi ha pulu 'akapulu ke lahi 'o tufaki he ngaahi ako pea fokotuu mo ha misini sikalamu 'i he ngaahi kalapu he ko e me'a ia 'oku tau vaivai ai kae tuku e ki'i tufa silini he'e 'osi pe ia he po 'e taha 'i Billfish.

Te u fakaongoongo atu 'e 'ikai te mou toe kole silini holo ki he world cup he ko ena 'oku lahi pe ho'omou pa'anga. 'I he 'osi e tau filifili ne lue e Sea ki loto mala'e 'o vahe e kau 'akapulu mo e kau officials. 'Ofa mai ko e tau pasiketipolo fakakolo pe 'oku fai ai e me a koia 'a e lue 'a e sea ki loto o saute. Ko e 'akapulu 'i mamani 'oku fakapolofesinale pea 'oku fiema'u e mea kotoa ke fai 'i he founga faka'apa'apa mo maau. Ko Tonga pe mo e kilikiti 'i mamani 'oku kei fakapale'i ai 'a e man of the match 'aki e pa'anga.

Fakamalo lahi atu 'aupito ki he siasi Tokaikolo ki hono tauhi e 'Ikale Tahi ka kuo 'osi e taimi nofo hall tautautefito ki ha timi fakafonua. 'Oku 'ikai ke fiema'u 'a e kaipola he 'oku fiema'u 'a e me'akai totonu mo fakafuofua e kai pea 'oua 'e fakahoha'asi e kauva'inga 'e he maheni mo e kainga he ko e anga ia 'o e 'akapulu 'i hono fai 'i he fonua ni ko e hau 'o mamani 'i he sipoti ni. Tuku e silini hono tufa kae 'ai ke nau nofo 'i ha hotele pea 'ofa mai 'o kumi ha hekesi 'o e 'Ikale Tahi. 'Oku hange ha timi fakakalapu 'a e hekesi kehekehe mai 'a e matua official e toko 4 pea hala e ni'ihi mo e toenga 'o e timi. 'Oku 'ikai ko ha siolalao eni ka ko e fu'u timi fakafonua eni pea ne u sio he ta 'o e timi 'o e 1973 ne nau ikuna 'a e Wallabies 'oku tau kei polepole ai 'a e maau 'a e teunga 'o a'u kihe kote koeha 'oku 'ikai ke tau lava ai he 2007 tautautefito kapau 'oku tau tufa silini pehe. Kapau 'e lelei e teunga, nofo 'i he feituu lelei, kai e meakai totonu, fakamalohisino 'i he founga totonu pea 'oku ongoi 'e he tangata 'akapulu 'oku mateuteu ki mala'e va'inga.

Fiefia he Foaki visa 'Amelika ta'u hongofulu timi toko 7. Ko e timi 'akapulu eni 'o 'ikai ko e o 'o 'iate pe 'eva. Ko e fiefia kapau kuo tau malohi 'i Kenya 'a e ki'i fonua 'iloa he lele mounga kuo ne fakangalivalei kitautolu. 'Oku 'ilonga e ngaue lelei'aki 'e Kenya 'a e tokoni 'a e IRB 'aki 'enau faka'aonga'i 'a e silini koia 'aki hono promote e 'akapulu pea mo oatu e kau faiako mei muli ke tokonia kinautolu. Kuo nau puna fakalaka hake pe eni he ta'u 'e nima kuo 'osi 'o fepaki malie mo e ngaahi timi lelei 'a mamani. Ko Tonga ia ki Kenya ko e ki'i katuni pe ia.

Ko e me'a faka'osi 'oku ou fielave ki ai ko e teuteu atu koeni ki he fili 'o 'etau timi 'Ikale Tahi ki he ipu 'a mamani. Kuo mahino kuo tau tomui 'i he teuteu pea 'oku mahino 'a e palopalema 'i he poate, kau taufakafonua motua mo e kau mateakii 'akapulu pea pehe ki he ngaahi kalapu ka ko e me'a mahu'ing taha ko Tonga. Te tau a'u ki he tu'unga fakama taha 'i mamani kapau e 'ikai fili fakalelei 'etau timi 'Ikale Tahi. 'Oku ou 'ohovale 'aupito 'i he fakamatala 'a e sea 'o e poate 'akapulu 'one pehe 'e fili pe mei Tonga na 'a e 'Ikale Tahi he ko e kau va'inga mei muli kuo 'osi ma'u honau faingamalie 'o kinautolu. Kapau ko e fakakaukau eni 'a e taki 'o e 'akapulu 'i Tonga pea ta ko e fakapo. 'Oku 'ikai ko e me'a 'uluaki ia i he'ete hoko ko e tangata 'Ikale Tahi ko e kumi faingamalie. Ko e faingamalie 'oku to e kakava pea 'oku ngaue ki ai pea 'oku 'ikai foaki mola pe. Ko kimautolu ko eni 'oku va'inga kalasi 'uluaki 'i Pilitania ni, Nu'usila, Falanise, 'Itali pea mo mamani ko 'emau a'u ki ai ko e pupuha mo e kakava ne to. Neongo 'a 'ete a'u ki he 'Ikale Tahi 'e tokoni ka 'oku fiema'u 'a e fakamalohisino lahi, fakasi'isi'i e inu, tapu ifi tapaka, talangofua pe a mo e ngaahi me'a kuo 'osi akonekina kitautolu 'e he folofola ke tau muimui ki ai. Oku fiema'u ke ki'i sai mo e ako he 'oku lahi 'aupito e tohi peni mo e pepa 'i loki ako 'i he taimi kotoa. 'Oku ou faka'apa'apa pe ki hoku kaunga 'Ikale Tahi kuo nau foki atu ki Tonga mei he ngaahi fonua kehekehe koe'uhi kuo nau 'ikai lava'i 'a e kalusefai mo e tu'unga 'oku fai'aki 'a e 'akapulu polofesinale 'i he 'aho ni. Kataki pe Sangstar ko e mahuinga 'o e 'Ikale Tahi kuo holo o fakatatau ki he tuunga faka'apa'apa'i 'o e kau va'inga mei Fisi mo Ha'amoa, koia ai 'oku 'ikai automatic pe e faingamalie kia kitautolu matua Tonga ka 'oku fiema'u ke fai e kalusefai.

Ko 'etau timi ki he world cup kapau 'oku tau fiema'u ke 'oua te tau fakama pea ko e fili 'a e lelei taha te tau lava 'o ma'u 'o tatau aipe pe ko e va'inga i tu'apule'anga pe ko Tonga, full stop. 'Oku toe fiema'u mo e lelei taha ki he kau faiako mo e kau officials. Fakafiefia 'a e ongoongo kia Kalaniuvalu 'ene me'a ki malaeva'inga 'o 'ave 'a e inu 'i he aho kotoa kihe kauva'inga. Ko e fatongia taki ia 'a hou'eiki 'oku fiema'u 'i hotau ki'i fonua 'i he ngaahi 'aho ni. Ne u 'akapulu pe 'i Tonga na he ngaahi ta'u lahi pea ko 'eku ki'i kukukuku eni te u vahevahe mo kitautolu hono kotoa. 'Oku fiema'u 'a e faiako 'a e 'Ikale Tahi mei muli 'o 'ikai ko ha muli pe ka ko e lelei taha te tau lava 'o ma'u. Ko e 'akapulu 'i he 'aho ni kapau te tau tulituli ke tau catch up mo e ngaahi fonua lalahi pea 'oku fiemau e kau faiako lelei pea mo e kau oficials lelei. 'Oku fu'u fakapolofesinale 'aupito e 'akapulu ia 'i he kuonga ni pea ko e kau faiako ko e fulltime Jobs ia he 'aho mo e po hono study mo analyse e games. 'Oku ou faka'apa'apa pe ki he kau faiako 'i Tonga ka ko hono mo'oni 'oku 'ikai ha'atau pa'anga ke lava he'etau kau faiako 'o fai e ngaue koia taimi kakato 'o fai'aki 'a e 'ilo ka ko e 'ikai 'olokuonga mo e fakamahamahalo pe. 'Oku fiema'u foki ke nau kau 'i he ngaahi ako fakafaiako 'a e IRB pea ako mo e lao he 'oku lahi 'a e palopalema mo e kau fakamaau 'i Tonga ko e ta'e 'ilo lao 'a e kau faiako o pehe aipe ki he'ene kau va'inga.

'Oku mahino mai ne tau'i 'e Fisi mo Ha'amoa 'a e hau 'i he Pacific Cup 'o e ta'u kuo 'osi pea na Qualify ki he world cup 'i he 'osi 'a e 5 nations ka tau fou kitautolu 'i Kolea. Ne mahino 'i he fili 'o e Pacific islanders 'e he kau faiako 'a Ha amoa, Fisi pea mo Tonga 'a e mahuinga 'o e kau va'inga 'oku nau anga mo taukei 'i he va'inga fakavaha'apule'anga. Neongo ne 'ikai ola lelei 'enau feinga ka 'oku ne fakahaa'i mai 'a hotau vamamao mo e ngaahi fonua koeni 'i he 'akapulu 'o e 'aho ni. Kapau 'e ikuna 'e Tonga 'a e Pacific Cup pea mo e 5 nations 'o e tau ni 'aki 'a e kau faiako mo e kauvainga pe mei Tonga na 'o hange ko e fakakaukau 'a e poate pea 'oku ou kole fakamolemole atu ta 'oku mou mo'oni ke fili kotoa pe a mei Tonga na. Te u fakaongoongo atu.

'Oku ou toe 'ohovale 'i he folau 'a Tui Uata 'o fakafofonga'i a Tonga ki he fakataha 'a e 'akapulu ne kau ai 'a e palemia 'o Tonga. Ko fe 'a e Sea pe ko e CEO he ko hona fatongia ia pea ko e faka'osi 'oku tau fu'u ngali vale 'aupito he 'asi mai he ongoongo 'i mamani lahi hono fakahu pilisone e motua sea 'o e komiti 'akapulu 'a Tonga.

Fakapaapa atu

Tevita Twickenham

t_twickenham [at] yahoo [dot] co [dot] uk