You are here

Talanga 'i he lea faka-Tonga

Ko e ta'e siokita mo e mo'ui topono

Sydney, Australia


‘Etita,



Kole ke tukuatu mu’a’a e ki’i tasilisili ko’eni ki he’etau fai’anga talanga he ope. Fakamalo atu kia kinautolu’oku nau tafunaki hotau pa‘‘anga-talanoa. Faka’ofo’ofa moe ngaahi fokotu’u. Ka’oku ou tui’oku totonu ke tau fakakaukau’i’a e fakakaukau na’e fakasisi mai’e Sailosi Finau kimu’a atu na’ane fakalea ko e tefito’i fakakaukau’o e ...“TOPONO...”. Pea teu tanaki atu eni kiai.’I he ngaahi fokotu’utu’u faka-’ikonomika moe faka-politikale kuo lafo,’oku fakamuimanoa ma’u’aki pe...˜’e tau piki ki hotau anga fakafonua. Ka’oku hange kiate au ha fo’i faka’amu noa pe...˜. He’oku’ikai fai ha fokotu’u mai ia pe ko e’ai ke tau piki fe...˜fe...˜. Ka’oku ou tui’e tokoni’a e fokotu’u’a Finau.



Ko e fokotu’u fakakaukau eni’e taha na’a tokoni atu. Na’e fatu hotau’ulungaanga fakafonua’i hono fa’unga faka-sosiale ke ne fakamelemo’i’a e’ulungaanga fakaetangata ko e SIOKITA. Pea na’e toe fakafotunga mo’etau mo’ui faka-...‘ikonomika ke tulifua ki he kaveinga tatau. Pea na’e kau e fakakaukau’o e TOPONO’i he me’angaue ke lolomi’aki’a e mahaki fakasosiale ko eni. Ko e ngaahi polokalama faka’ikonomika mo fakapolitikale’oku fai kiai’e tau te...˜te...˜-fakaloufusi’oku hala’atã ke’i ai e ongo fakakaukau ko eni. Pea’oku’uhinga leva ki he hã’e tau pehe...˜ koe hili e fu’u fatunga liliu’ni te tau kei piki pe ki hotau anga fakafonuã.



Fakamãlõ atu ki he kau talatalaaki, kau Fakafofonga’o e Kakai mo Hou’eiki Nopele Lasike’i he fu’u’ilo mahu’inga faufaua ko eni ki he laõ’o mahino ai’oku ta’efakalao hono huufi’e Pilinisesi Salote Mafile’o Pilolevu Tuita’a e Fale Alea’o Tonga. Pea ka fili ha kau nopele’e toko tolu’o fakatatau ki he lao ko eni’oku faka’ofo’ofa pe ia. Na’e’osi hoko pe foki’a e founga ko eni’i he kuonga’o e La’ã kuo Unga-fonua. Ka’oka fakatonulea’i eni’e he Fakamaau’anga’oku mo’oni, ko e me’a pe’e hoko ko’etau toe foki’o toe huufi tu’o ua’e tau ki’i Fale Alea. Pea ka pehe...˜’e he Fakamaau’anga’oku’ikai hanga’e he setesi ko’eni’o tãpuni hono Fakaava’o e Fale Alea’e ha toe taha, ta ko e kamata’anga eni’o e to’u fakamaau-lau’o e 06.



Na’aku veekeveeke ke fai mo huufi e Fale Alea ko ho’omou talaki e tu’unga fakatu’utamaki Faka-...‘Ikonomika mo Faka-Politikale’oku tofanga ai e fonua. Pe au faka’amu noa pe...˜ ko e me’a mahu’inga taha ki Tonga mo kinautolu’oku pehe...˜ ‘oku nau fakafofonga’i e Kakai...‘ ke fai mo mou sio ki he Patiseti’a e Pule’anga ke fai’aki e ngaue’a e Fonua. Pe ko e hã ha fokotu’utu’u’a e Minisita Pa’anga mo e Pale...˜mia ki hono fakapa’anga’o e 60-70-80 na’a mou poupou’i...˜. Pe...˜ koe ha ha tuputupulefonua’a e Pule’anga ki hono fakapa’anga’o e ngaahi ngaue’a e fonua na’e’ikai lava talu mei me ta’u kuo’osi’i hono’ave’o e ngaahi vouti ke fai’aki e hiki vahenga. Pe...˜’oku’iai ha visone ki hano fakakakato’o e 60-70-80 na’e toe mei he ta’u kuo’osi...˜. Ko e fu’u laui miliona koia na’e pehe...˜’e he PSA’oku’ikai ke lava’o tanaki’e he pule’anga, pe kuo nau lava’o tãnaki ha konga tãlu’e nau foki ki he ngaue. Ko e hã ha fakakaukau’a e Pule’anga mo e fokotu’utu’u ki hono fakafoki mai koia’o e Ma’u’anga’Uhila? na’a mou vilivili mo laka fakahaloto kiai. Ko e ni’ihi pe ena’o e ngaahi me’a’oku nofo e fonua’o tali kiai’i he to’u Fale Alea 06.



...‘Oku’ikai ke fai eni ko ha fakatonuhia’i ha ngãue kuo hala. Ka’oku ou tui na’e lahi pe e ngaahi founga ia ke mou fakalelei’i’aki...˜’o ikai kau ai e Fakamaau’anga.’Oku mou nofo moe Fakahinohino Lao’a e Pule’anga. £taki kae tukuange’a e Fakalelei Faka-Politikale ia he kuo’iai hono mape moe taimi kuo fakatoka’e he Komiti na’a mou loto mei Fale Alea ke fokotu’u. Tukuange mo e Pale...˜mia mo’ene Kapineti ke hoko atu’e tau ngaue he’oku fakatetu’a kiai e fonua fakakatoa. Mou fakatokanga’i ange ko e kau memipa’o e PSA ko e nima ngaue ia’o e Pule’anga, pea ka’i ai ha palopalema’a e Pule’anga, he’ikai lava ke tau faka’ata’ata’i’a e tokolahi’o e fa’ahinga ko eni mei he palopalema koia.’O tatau ai pe...˜, pe ko e me’a fakangãue’i he loto’i Pule’anga, pe ko e palopalema fakalu...˜kufua ki he fonua. Ko e ngaahi kautaha’oku mou fepoupouaki’I he ngaahi ngaue ko eni koe konga kinautolu’o e PALOPALEMA ka’oku’ikai ko hono solova, he ko’enau kaveinga’oku taafataha pe ia ki he’enau fiema’u fakakulupu.’Oku mamao’aupito’a e ngaahi fiema’u’a e fakalukufua’a e FONUA.



...‘I hono fakafofonga’i’o e KAKAI neongo’a e ngãvaivai’a e makatu’unga’o e fakakaukau ko eni...˜’i he saianisi faka-politikale; ko e me’angaue faingofua taha eni hono ngaue’aki’e kinautolu’oku nau kumi ki he mafai-pule’o ha sosaieti. Pea’oku tuhatatau ma’u pe’a e maumau’oku hoko ki he sosaieti koia ki he tokolahi’o e sosaieti’oku’ikai ke nau lava’o tohi mo lautohi’i he’enau lea; he’i he ngaahi liukava lalahi’i mamani kau ai’a Falanise mo Lusia’o a’u mai ki onopooni, ko e konga lahi honau sosaieti na’e li’aki’e he langa fakalakalaka’a e fonua kae tautautefito ki he ako. Ka’oku hange kiate au ko e feinga’a etau kau ngaue faka-politikale ke ngaue’aki’a e lea KAKAI’i hono’uhinga ko e me’angãue’i he KUMI KI HE MAFAI FAKA-P0LITIKALE. Ka’oku’ikai ke toe ngaue’a e founga ia ko eni kiha sosaieti’oku’inasi fakalu...˜kufua’a e fonua’i he fakalakalaka’o e AKO.



...‘Oku mahino mai heni kuo’ikai ke kei nofo’a e palani ngaue ia’a e kau Fakafofonga’o e Kakai’i he lelei fakalu...˜fua’a e fonua ka ko e lau poini faka-politikale ma’a kinautolu pe ia.’O nau hoko pe kinautolu ko e kulupu mo’e nau fiema’u’oku fakapatonu kiate kinautolu pe...˜,’o hange ko e ngaahi kulupu koia’oku nau fetakinima’i he taimi’ni (PSA, TBA ...).



Ki he kakai’o Tongã,’a e...˜ kuo mole kotoa honau kau fakafofonga.





Faka’apa’apa atu



...‘Inoke Fotu Hu’akau.

inokefotu [at] 2000fm [dot] com